Gjiri i Grammatas ose i Gramës (Gjiri i Shkronjave) ndodhet në rrëzë të shpatit perëndimor të Karaburunit, në një zonë të pabanuar. Gjiri i Gramës ka qenë fillimisht një zonë shfrytëzimi i gurit lokal, në gurore të mëdha, gjurmët e të cilave duken edhe sot në të dy shpatet.
Në këtë gurore, faleza ka qenë shfrytëzuar në një lartësi prej 130 m dhe në një gjerësi prej 100 m.
Blloqet e shkëputura transportoheshin me anije për të furnizuar kantieret e mëdha urbane në antikitet, si në Epidamn, Dyrrah dhe në Apolloni.
Ky gji shërbente si strehë për detarët, të cilët strehoeshin aty për t’u shpëtuar stuhive, duke nisur që nga periudha antike, në mesjetë, ku Porti i Gramës del në portualet greke të shek. XVI e deri në kohët moderne.
Shumica e mbishkrimeve antike në gjuhën greke u drejtohen Dioskurëve, Kastorit dhe Poluksit, që janë hyjni shpëtimtare, mbrojtës të detarëve dhe të anijeve.
Në këto mbishkrime nuk mungojnë as emrat e figurave historike, siç është ai i Cnaeus Pompeius, i perandorit Bizantin Johanit V Paleologu apo dhe Mark Antonit. Numri i mbishkrimeve mendohet të jetë rreth 1500 copë.
Ky monument është studiuar nga studiues të ndryshëm. Arkeologu i parë që e ka identifikuar Gjirin e Gramës dhe flet për mbishkrimet e tij ka qenë Qiriakua i Ankonës, në vitin 1434, i cili ka marrë shënim shtatë tekste.
Ky gji është një atraksion për turistët vendas dhe të huaj. Në këtë zonë përveç gjirit të Gramës ndodhen dhe gjiri i Llovizit, i Dafinës, i Shën Andreas mbi të cilën ndodhet kisha e Shën Andreas me piktura murale.
Po në këtë zonë ndodhen edhe një varg shpellash karstike, të cilat janë monumente të natyrës, si shpella e famshme e piratit Haxhi Ali, Shpella e Dukë Gjonit me stalaktite dhe stalagmite.
Shpella e Ariut, Shpella e Inglezit, të cilat inkuadrohen në zonën e mbrojtur Sazan-Karaburun. / tiranatoday.com
