“Është sikur të punosh si arkeolog: duhet shumë vëmendje, ndjeshmëri dhe disiplinë”. Personi që flet është Avdul, një 48-vjeçar, udhëheqës i ekipit Chuck Norris. Ai drejton katër burra në një fushë shumë afër varrezës lokale, në një rrugë publike që shpesh aty kalojnë dhe nxënësit e Kryshec, një fshat i vogël në jug-perëndim të Kosovës, shkruan Tirana Today.
Avdul dhe burrat e tij janë minatorë, duke punuar për OJQ-të britaniko-amerikane HALO Trust për të siguruar pastrimin e një fushe të minuar, raporton equaltimes.org.
Megjithëse kanë kaluar njëzet vjet, që kur shpërtheu konflikti në Kosovë, problemi i bombave dhe minave të pashpërthyera në fshatrat e Kosovës, të cilët janë të populluar nga shqiptarët etnikë, mbetet i përhapur.
Historia e hidhur e marrëdhënieve të Kosovës me bomba thërrmuese dhe nën-municionet e tyre fillon në vitin 1999, gjatë 78 ditëve të bombardimeve të NATO-s në rajon dhe tërheqjen së forcave jugosllave gjatë Luftës së Kosovës.
Në këtë periudhë të shkurtër, avionët e NATO-s lëshuan 1.392 bomba, që përmbanin rreth 295.000 nën-municione të vogla. Është e lehtë të supozohet se dhjetëra mijëra municione të pashpërthyera mbeten të varrosura në kopshte, fusha dhe fermat territori të diskutueshëm.
Sikur të mos mjaftonte kjo, gjërat u ndërprenë në vitin 2001, kur Kombet e Bashkuara e shpallën vendin si të lirë, për arsye që mbeten të paqarta, në një kohë kur nuk ishte e qartë. Kjo rezultoi në një mungesë financimi dhe interesi për çështjen, e cila gjithashtu ndikoi në aktivitetet e punës së HALO-s në Kosovë.
“Situata u ndryshua në vitin 2008, pas një incidenti të madh pranë Aeroportit të Prishtinës. Dy shpërthime bombash të papërdorura ndodhën”, shpjegon Hekuran Dula, menaxher i programit për zyrën e HALO-s në Kosovë.
Nga selia e saj në Gjakovë, një qytet i vogël një orë e gjysmë në jug të Prishtinës, ai monitoron punën e 10 ekipeve të tij të “gjuetarëve të bombave” në një hartë të madhe të Kosovës. Pikat e kuqe, tregojnë vendet që janë ende të pakontrolluara, përbëjnë përafërsisht gjysmën e pikave të shënuara gjithsej në hartë.
“Situata është ende larg zgjidhjes, siç e shihni,” shpjegon Dula.
“Që nga viti 1999 kemi gjetur më shumë se 40,000 bomba, duke pastruar më shumë se 15 kilometra katror tokë. për të pasur një Kosovë pa mihje për vitin 2020 dhe për t’u pastruar nga bomba thërrmuese deri në vitin 2024. “
Sipas një sondazhi të 2013 të fushave të minuara dhe goditjeve të municioneve thërrmuese të kryera nga Qendra e Veprimit ndaj Minave në Kosovë (KMAC) dhe konsultuar nga Equal Times, 135 fusha në vend ende duhej të pastroheshin nga minat dhe bomba thërrmuese.
Në 2017, vetëm 105 mbetën në bazë të informacionit të dhënë nga HALO Trust. Megjithëse operacionet kryesore të pastrimit të minave janë kryer nga Forca e Sigurisë së Kosovës, OJQ-të si HALO Trust dhe Ndihma e Popullit Norvegjez ofrojnë kapacitet shtesë.
Një trashëgimi vdekjeprurëse
Siç mund të imagjinohet, ka pasur shkelje të shumta civile nga shpërthimet aksidentale në Kosovë që nga përfundimi i luftës në qershor të vitit 1999. Vlerësohet se më shumë se 600 persona kanë rënë viktima të shpërthimeve të UÇK-së, minierave të varrosura ose bomba thërrmuese të papërmbajtura.
Një nga incidentet e fundit serioze u zhvillua në shkurt 2017, kur një fëmijë gjeti një granatë dore dhe e shpërthye aksidentalisht. Për fat të mirë, ai u arratis pa u lënduar, por shumë të tjerë nuk kanë qenë aq me fat. Në tetor të vitit 2016, një grua në Prishtinë vdiq pasi kishte gjetur një granatë dore në kopshtin e saj.
“Ne vlerësojmë se rreth 17 kilometra katrorë tokë duhet të pastrohet akoma – më shumë ose më pak 1.5 përqind të gjithë territorit kosovar”, thotë Dula. “Kjo krijon një problem të madh në ndërtimin e infrastrukturës, që është një gjë që vendi ka nevojë”.
Marrja në një zonë të pastrimit të minave nuk është e lehtë: pas një kontrolli fillestar, udhëheqësi i ekipit do të mbledhë vizitorin dhe do të shpjegojë rregullat e sigurisë që duhet të respektohen brenda zonës. Sapo të jemi futur në xhaketa anti-eksplozive dhe mbrojtje fytyre, ne jemi në terren.
“Kjo zonë është shumë afër varrezave,” shpjegon Avdul. “Shpesh ndodh që njerëzit na hedhin poshtë, pasi kemi takuar një djalë që nuk na donte në terrenin e tij, duke thënë se ishim miq të amerikanëve dhe se kërkonim arë”, kujton Avdul, duke qeshur me zë të lartë.
Puna e pastrimit të minave gjithashtu ofron mundësi të rralla punësimi për të moshuarit – disa nga gjuetarët e bombave janë pothuajse në vitet gjashtëdhjetë të tyre. Dhe pavarësisht se është punë e rrezikshme, minat e pashpërthyera të Kosovës dhe punëtorët e heqjes së municioneve ndjejnë një ndjenjë të thellë krenarie.
“Më pëlqen të mendoj se po e shpëtoj jetën duke bërë këtë,” shpjegon Xhevet, një nga kolegët e Avdulit. TIRANA TODAY
