Nga: Fatos Tarifa
Po flitet shumë mbi vendimin e qeverisë sonë për të strehuar (përkohësisht ose jo) në Shqipëri rreth 3,000 refugjatë afganë. Flet dhe shkruan kushdo. Pse jo? Liria e fjalës është një e drejtë themelore për këdo. Një pjesë e madhe e njerëzve e miratojnë qëndrimin e qeverisë; një pjesë tjetër e konsiderojnë atë të gabuar. Disa e quajnë dështim; të tjerë klientelizëm politik.
Ka edhe njerëz, të cilët, refugjatët afganë që pritet të strehohen në vendin tonë i shohin si “kriminelë”, si “terroristë”, ose si “spiunë” (të kujt?!) dhe, për këtë arsye, thonë se ata, gratë dhe fëmijët e tyre nuk duhen lejuar të vijnë. Një artist, i njohur për humorin e karikaturave të tij, beson madje se, duke i lejuar sot këta refugjatë afganë të vijnë në Shqipëri, dhjetë vite më vonë shqiptarët do të këndojnë e do të kërcejnë si afganët. Ky është një ndër ata raste, për të cilët fliste Heinrich Heine, kur edhe situatat më tragjike mund t’i shohësh me ironi.
Në dallim prej tij, një tjetër, që e mban veten për akademik, thotë se afganët që pritet të vijnë në vendin tonë janë shkencëtarë (!) dhe se, me ardhjen e tyre, vendi ynë do të përfitojë “akademikisht”!
Thuhen edhe mjaft gjëra të tjera për afganët. Flitet dhe shkruhet shumë për ta këto ditë. Shumica e atyre që shkruajnë dhe flasin, sidoqoftë, janë shumë të rinj në moshë për të kujtuar, ose shumë të paditur për të njohur e kuptuar se çfarë ka ndodhur në kontinentin tonë në dekadat që pasuan Luftën e Dytë Botërore.
Edhe pse të thëna në një kontekst historik e kulturor krejt tjetër, kujtdo që trembet nga mbërritja e dy-tre mijë refugjatëve afganë në vendin tonë, do i drejtohesha me këto fjalë të një autori, të cilin e kam për zemër, si Wilhelm Reich, të mara nga libri i tij Listen Little Man: “Për shkak se ty të mungon kujtesa për gjëra që kanë ndodhur dhjetë ose njëzet vite më parë, ti vazhdon të llomotisësh të njëjtat gjëra që s’bëjnë kuptim njëlloj si dy mijë vite më parë. Ç’është më e keqja, ti kapesh fort pas gjërave të tilla absurde, si “raca”, “klasa”, “etnia” si dhe detyrimi për të respektuar një fe të caktuar, duke e ndrydhur dashurinë tënde” (unë do të thoja humanitetin tënd).
Ne të gjithë jemi afganë. Kjo ishte e para shprehje që më erdhi në mendje kur vendosa të shkruaj këto radhë. Një shprehje e tillë evokon një kulturë kozmopolite dhe një traditë intelektuale emancipuese, që të kujton mendimtarë dhe personalitete të tillë të shquar, si Karl Marx, Rosa Luxemburg, Heinrich Heine, Sigmund Freud, Albert Einstein, Anna Seghers, Walter Benjamin, Theodor Adorno, Herbert Marcuse, Franz Neumann, John F. Kennedy etj.
Karl Marx çmontoi kulturën uvrieriste dhe nacionaliste të lëvizjes së hershme punëtore me kritikën që i bëri programit të Gotës. Rosa Luxembourg thoshte se kufijtë nuk janë ata që ndajnë kombet nga njëri-tjetri, por ata që ndajnë klasat shoqërore prej njëra-tjetrës. Në periudhën e Luftës së Parë Botërore, Sigmund Freud shpjegoi shkaqet e impulseve shkatërrues, ose vetëshkatërrues te individi njerëzor, që mund të drejtohen kundër sjelljeve devijante, kundër hebrenjve, kundër çdokujt që është i ndryshëm nga ne dhe kundër vetë jetës.
Këtë bëri më pas edhe nxënësi i tij më i shquar Wilhelm Reich. Theodor Adorno argumentoi se anti-Semitizmi, racizmi, misoginia, homofobia dhe çdo lloj urrejtjeje ndaj Tjetrit kanë të bëjnë jo aq me përkatësinë shoqërore të individit, sesa me strukturën autoritariste të personalitetit të tij.
Autorët e Teorisë Kritike të Shkollës së Frankfurtit krijuar një kulturë kritike, e cila dallohej për një frymë të theksuar kozmopolite dhe shërbente për të trajtuar sfida të reja në fushën e mendimit dhe në jetën e shoqërisë. Në fakt, kozmopolitizmi u zhvillua si një përgjigje ndaj luftërave dhe dhunës që shoqëruan shekullin e 20-të, duke bërë të mundur zhvillime të reja në shkallë globale, si ideja e krimeve kundër njerëzimit, Deklarata e Kombeve të Bashkuara për të Drejtat e Njeriut, lëvizjet për demokratizimin e shoqërisë në mbarë botën, projekti i integrimit europian etj.—të gjitha këto, si një domosdoshmëri për t’u gjetur zgjidhje globale problemeve globale, mbështetur jo në dhunën, por në dialogun.
Jean-Paul Sartre, nga ana e vet, besonte se, ashtu si shpëtimi i hebrejve, respektimi i dallimeve dhe i dinjitetit të çdo grupi shoqëror arrihen vetëm përmes emancipimit të përgjithshëm njerëzor.
Kriza afgane si krizë e njerëzimit
Krizat e përsëritura të refugjatëve, duke nisur nga gjysma e dytë e shekullit të kaluar e deri më sot, kanë qenë e janë kriza globale. Krizat e shkaktuara nga Lufta e Dytë Botërore në Europë, nga Lufta e Koresë (1950-1953), nga ndarja e Pakistanit prej Indisë (1947), nga shkëputja e Bangladeshit prej Pakistanit (1971), kriza e refugjatëve në Indokinë (1975-2000), krizat e shkaktuara nga lufta sovjeto-afgane (1979-1989) dhe nga luftërat që shoqëruan shpërbërjen e Jugosllavisë (1991-1999), kriza e refugjatëve në Ruanda (1994), ajo e shkaktuar nga lufta civile në Siri (2011 deri më sot), si dhe kriza e fundit e refugjatëve afganë, shkaktuar nga kthimi i talebanëve në pushtet, nuk kanë e qenë e nuk janë thjesht kriza kombëtare ose rajonale, por kriza globale, kriza të të gjithë njerëzimit.
Duke i detyruar dhjetëra milionë njerëz të shkulen nga vendi i tyre, ndërkohë që dhjetëra milionë të tjerë kanë humbur jetën në luftëra të përgjakshme ose për shkak të tyre, kriza të tilla kanë pasur dhe kanë një impakt të madh global dhe, si të tilla, kërkojnë zgjidhje globale.
Kriza e refugjatëve afganë e ditëve të fundit është gjithashtu një krizë e njerëzimit dhe ka implikime për mbarë njerëzimin. Ajo nuk është një krizë vetëm afgane, e kufizuar brenda territorit të Afganistanit. Ndikimi i saj nuk ndihet vetëm në Pakistan, në Iran, në Taxhikistan, në Turkmenistan e në Uzbekistan, shtetet që kufizohen me të, por edhe në Europë, në Shtetet e Bashkuara e në Kanada—në të gjithë vendet anëtarë të NATO-s, që s’mundën ta fitojnë një luftë 20-vjeçare për të sjellë liri, paqe dhe progres në Afganistan.
Shqipëria dhe kriza afgane
Si një vend anëtar i NATO-s, Shqipëria ka përgjegjësitë dhe detyrimet e veta në përballimin e kësaj krize. Jo thjesht dhe as vetëm se ne, shqiptarët, e kemi përjetuar vetë një krizë të rëndë refugjatësh në fillim të viteve 1990, as për shkak se këtë e kemi bërë edhe më parë, duke pritur gjysmë milionë motra e vëllezër refugjatë nga Kosova në vitin 1999, dhe as thjesht për shkak të mikpritjes dhe bujarisë tradicionale që na karakterizojnë, siç dëgjojmë të thuhet shpesh këto ditë.
Duke kërkuar për afro dy dekada me radhë që të bëheshim një vend anëtar i NATO-s dhe duke u pranuar (12 vite më parë) në këtë organizatë politiko-ushtarake, ne e dinim se kjo nuk nënkuptonte vetëm garancinë për mbrojtjen dhe sigurinë tonë, por edhe kontributin tonë, sado të vogël, në çdo mision që NATO do të ndërmerrte për lirinë dhe sigurinë e të tjerëve. Afganistani ishte një mision i tillë, që kishte mandatin e Këshillit të Sigurisë të Kombeve të Bashkuara, dhe Shqipëria ishte një ndër 43 vendet anëtarë të NATO-s dhe aleatë të saj që i kontribuan atij misioni për shumë vite me radhë.
Sot, vendet kryesorë të NATO-s—Shtetet e Bashkuara, Kanadaja, Britania e Madhe, Gjermania dhe Italia—po japin shembullin e tyre në përballimin e kësaj krize të madhe humanitare. A do të mundej qeveria shqiptare të vepronte ndryshe? A do të ishte politikisht e drejtë dhe moralisht e ndershme të vepronim ndryshe?
A mundemi ne, shqiptarët, të refuzojmë t’u shprehim solidaritetin tonë njerëzor dhe, me aq sa kemi dhe mundemi, t’u japim ndihmën tonë popujve të tjerë kur këta janë në fatkeqësi e në nevojë, ndërkohë që të tjerët na kanë ndihmuar kur fatkeqësitë kanë rënë mbi ne dhe ne kemi qenë në nevojë?
Unë jam i sigurt se çdo qeveri shqiptare, e përbërë nga socialistë, ose nga kundërshtarë të tyre, do të kishte vepruar njëlloj siç veproi qeveria e z. Rama.
Edhe Kennedy ishte “një berlinez”
58 vite më parë, më 26 qershor 1963, Presidenti amerikan John F. Kennedy u tha qytetarëve gjermanë të Berlinit Perëndimor se edhe ai ishte një prej tyre. Në atë kohë, Berlini Perëndimor, edhe pse një qytet i lirë, ishte një eksklavë perëndimore krejtësisht e izoluar brenda Gjermanisë Lindore, e cila kishte mbetur nën pushtimin sovjetik qysh nga mbarimi i Luftës së Dytë Botërore.
Duke filluar nga viti 1952, kufiri gjerman mes Lindjes dhe Perëndimit ishte mbyllur kudo, me përjashtim të Berlinit çka, deri në vitin 1961, kur Berlini u nda me tela me gjemba dhe, më pas, me Murin famëkeq, mundësoi që rreth 3.5 milionë gjermanolindorë të largoheshin në Berlinin Perëndimor, prej nga ata mund të udhëtonin në Gjermaninë Perëndimore dhe në vende të tjerë të Perëndimit. Pas ngritjes së Murit të Berlinit, gjermanët që jetonin në Berlinin Perëndimor ishin tërësisht të shkëputur e të izoluar nga pjesa tjetër e Gjermanisë Perëndimore.
Për të shprehur solidaritetin e tij me banorët e Berlinit Perëndimor, të cilët qëndronin në vijën e parë të frontit të Luftës së Ftohtë, John F. Kennedy u tha atyre këto fjalë, të cilat u bënë një ndër frazat më të famshme në historinë e Luftës së Ftohtë: “Të gjithë njerëzit e lirë, kudo që jetojnë, janë qytetarë të Berlinit dhe, prandaj, si një njeri i lirë, unë krenohem me fjalët Ich bin ein Berliner! (unë jam një berlinez)”.
Një simbol i solidaritetit njerëzor
Kjo frazë e famshme e Presidentit Kennedy u bë një slogan gati universal për refuzimin e çdo forme përjashtimi në shoqëri: “Ne të gjithë jemi emigrantë”, “Ne të gjithë jemi të huaj”, “ne të gjithë jemi qenie njerëzore” etj. Ky slogan ka nënkuptuar dhe nënkupton identifikimin e një pjese të rinisë në vende të ndryshëm të botës me ata njerëz dhe ata komunitete që janë të margjinalizuar, të neglizhuar e të rrezikuar në shoqëri.
Vetë slogani ka pasur më vonë një jetë të pavarur. Ai ka mbijetuar dhe u është përshtatur kushteve e rrethanave të reja si një simbol i solidaritetit njerëzor edhe për shkak të forcës emocionale që ai përmban.
Në demonstratat e mëdha të studentëve e të punëtorëve francezë në majin e vitit 1968, muret dhe urat e Parisit ishin të mbushur me gafite që lexonin: L’émancipation de l’homme sera totale ou ne sera pas (Çlirimi i njerëzimit ose është i plotë, ose nuk është çlirim); Nous sommes tous des “indésirables” (Ne të gjithë jemi “të padëshiruar”); Nous sommes tous des juifs allemands (Ne të gjithë jemi hebrej gjermanë) etj.
Kjo frymë universale uniteti dhe solidariteti njerëzor u dëshmua qartë edhe pas sulmeve terroristë të 11 shtatorit 2001 në Shtetet e Bashkuara. Ajo u artikulua më së miri në titullin e faqes së parë të gazetës më të madhe franceze, Le Monde, të nesërmen pas 11 shtatorit, nga Jean-Marie Colombani, “Nous sommes tous Américains!” (Ne të gjithë jemi amerikanë!). Ai kryeartikull demonstroi një simpati të përgjithëshme për Amerikën në të katër anët e globit, edhe pse, me fillimin e luftës në Irak, në Francë dhe në disa vende të tjerë, sentimentet dhe qëndrimet ndaj Shteteve të Bashkuara ndryshuan.
Humaniteti—e përbashkëta jonë
Debati (nëse mund ta quajmë kështu) që zhvillohet këto ditë lidhur me pranimin e refugjatëve afganë, të cilët detyrohen të lënë vendin e tyre për shkak se u rrezikohet jeta nga një regjim mesjetar i kthyer në pushtet në atë vend, ka jo vetëm një aspekt politik, për të cilin fola më sipër (unë do të refuzoja në këtë rast të përmendja “aspektin ekonomik”, ose “kapacitetet” e vendit tonë për t’i strehuar ata), por edhe një aspekt të rëndësishëm human.
Unë besoj në liritë dhe të drejtat e njeriut, ashtu siç besoj dhe respektoj diversitetin e racës sonë humane, përfshirë edhe diversitetin e vlerave, të traditave, të besimeve e të mendimeve. Të drejtat e njeriut nuk varen dhe as kushtëzohen nga pozita që individi zë në shoqëri, as nga roli që ai luan në sferën e politikës ose të ekonomisë.
Njerëzit kanë identitete unikë, që krijohen biologjikisht, shoqërisht e kulturalisht dhe, për këtë arsye, të drejtat e njeriut dhe domosdoshmëria e mbrojtjes së tyre burojnë nga premisa se njerëzit, pavarësisht dallimeve mes tyre, kanë të përbashkët një gjë esenciale—humanitetin—të qenët qenie njerëzore dhe të pasurit e aspiratave njerëzore.
Këto të drejta janë “humane” sepse të gjitha qeniet njerëzore i kanë ato—njëlloj dhe në të njëjtën masë—për shkak të humanitetit të tyre, pavarësisht seksit, racës, moshës, pozitës shoqërore, klasës së cilës i përkasin, origjinës ose përkatësisë etnike, pavarësisht nëse janë të varfër ose të pasur, pavarësisht profesionit, talentit, meritave, fesë, ideologjisë ose përkatësive të tjera. Për shkak se kanë të bëjnë me humanitetin e çdo individi, të drejtat e njeriut janë universale.
Si premisa mbi të cilën bazohen të drejtat e njeriut, humaniteti presupozon ndërvarësinë e qenieve njerëzore si të tilla, dhe dinjitetin njerëzor të çdo individi. Këto arrihen përmes barazisë mes njerëzve, përmes konsideratës për Tjetrin dhe përmes solidaritetit njerëzor—kushte të domosdoshëm për mirëqenien dhe demokratizimin e vazhdueshëm të vetë shoqërisë.
Hannah Arendt vinte në dukje se të drejtat e njeriut bazohen në idenë e barazisë dhe kjo kërkon gjithmonë që, çdonjëri nga ne të mendojë për dikë tjetër si një qenie tjetër njerëzore. Sipas saj, liria zbulohet dhe kuptohet përmes dallimeve dhe vetë dallimet janë zbulimi i lirisë dhe kuptimi i saj. “Është pikërisht ajo çka është unike te ty që më bën mua të lirë”, shkruante Arendt. Është të qenët tjetër ajo që i bashkon njerëzit mes tyre përmes gjuhës dhe fjalës, përmes konsideratës për njëri-tjetrin, si dhe përmes përgjegjësisë dhe reciprocitetit ndaj njëri-tjetrit. Me pak fjalë, baza e solidaritetit njerëzor është ajo që Jean-François Lyotard e quante “respekt për të drejtat e tjetrit”.
Fatkeqësia e popullit afgan është një tjetër rast që na shtyn të kujtojmë se të gjithë ne jemi qenie njerëzore, jemi njëlloj humanë dhe mbetemi të tillë nëse raca, feja, etnia, politika dhe pasuria nuk na klasifikojnë, nuk na ndajnë dhe nuk na diskriminojnë. /DITA
