Këtë vit në Kosovë shënohet 20 vjetori i sulmit kundër familjes Jashari, shpesh njohur si fillimi i Luftës së Kosovës. Sot, ushtarët me uniformë dhe turma qytetarësh të veshur me kostum kombëtar do të mblidhen në fshatin Prekaz për të ndezur pishtarë për Natën e Zjarreve. Ata do të shënojnë fundin e Epopesë së UÇK-së (Epika e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK), duke përkujtuar sulmin tre-ditor në Prekaz, shpesh i referuara si fillimi i Luftës së Kosovës, raporton prishtinainsight.com. 
Në sulm, forcat e policisë speciale serbe vranë Adem Jasharin, një themelues i UÇK-së, i cili u dënua në mungesë për terrorizëm nga një gjykatë jugosllave më 1997, pas disa përpjekjeve të mëparshme të pasuksesshme. Pesëdhjetë e tetë të tjerë nga familja Jashari u vranë gjithashtu në sulmin, duke përfshirë disa fëmijë të vegjël. Disa familje dolën vullnetarë për të mbrojtur kompleksin Jashari pas një sulmi të mëhershëm më 22 janar 1998, i cili kishte lënë dy të plagosur nga familja Jashari.
Kulla e familjes mbetet pothuajse ashtu siç ishte lënë pas tri ditëve të granatimeve, megjithëse u ndërtua një strukturë që u lejon vizitorëve të ecin në rrethin e jashtëm të saj. Zbulimet natyrore, vrimat e panumërta të plumbave dhe madje disa grafit të shkollave të larta shënojnë muret e shtëpisë, të cilat sipas qendrës së informacionit të fshatit, janë vizituar nga 12 milion njerëz gjatë 20 viteve të fundit.
Lion Jashari, një “kushëri i largët” i komandantit të UÇK-së, ecte përmes Prekazit, fshatit dhe memorialit ku ai u rrit dhe ende e quan shtëpi. Ai ishte vetëm katër vjeç gjatë sulmit 5-7 marsit dhe familja e tij kishte ikur nga zona gjatë asaj kohe.
Shtëpia e tij e fëmijërisë ndodhej drejtpërsëdrejti me kompleksi Jashari. Rreth shtatë vjet më parë, para lindjes së Lion Jasharit, babai i tij ishte fshehur në çatinë e shtëpisë, për t’i shpëtuar zjarrit të policisë serbe që kishte rrethuar Prekazin në një sulm të mëparshëm ndaj Adem Jasharit. Babai i Lion është tani veteran i UÇK-së.
Lion, tani 23 vjeçar, qëndronte te një bunker i Adem Jasharit në një kodrër dhe vuri në luginën e mbuluar me borë në vendin ku ai luante futbollin gjatë fëmijërisë, shkruan Tirana Today.
“Unë jam i vetmi i brezit tim që mbijetoi”, tha ai. Por ai theksoi se gjithashtu ka shumë kujtime të bukuura gjatë fëmijërisë së tij në Prekaz. Pjesën tjetër të ditës së tij e kalonte duke lexuar dhe studiuar, sidomos atij i pëlqente matematika. Ai tani studion në Universitetin e Prishtinës për matematikë dhe planifikon të marrë doktoraturë në ekonomi.
Komuna e Skenderajt është pjesë e Drenicës, e parë si një rajon i shënuar me rezistencë gjatë shekullit të kaluar, pasi që Azem Bejta, një nacionalist i lindur në Skenderaj nën Perandorinë Osmane, luftoi për bashkimin e Kosovës me Shqipërinë në fillim të shekullit të 20, Lëvizja e Kakës kundër sundimit nga Mbretëria e Serbisë dhe më vonë nga Mbretëria e Jugosllavisë.
Lion tha se historia e rajonit është e rëndësishme për historinë e Adem Jasharit; ai përshkroi një histori të rezistencës shqiptare në Drenicë dhe luftën për të ndërtuar qytetin e Skenderajt nga koha otomane në Jugosllavi.
“Otomanët u përpoqën të ndërtonin një qytet këtu, por fshatarët e dogjën,” tha ai. “Jugosllavia e ndërtoi qytetin shumë vonë.”
Skenderaj, me 53,000 banorë, mbetet të jetë një nga komunat më të varfra në Kosovë. Përkundër të ardhurave të ulëta komunale dhe mungesës së qasjes së duhur në ujë të pijshëm në 23 fshatra të saj, zona ka një rëndësi thuajse mitike për historinë e vendit. Në vitin 2004, Kosova miratoi një ligj që e bën kompleksin përkujtimor një vend me rëndësi kombëtare për shkak të “rëndësisë së tij ontologjike, antropologjike, historike, kulturore dhe qytetare për Skenderaj, Drenica, Kosova dhe kombi më i gjerë shqiptar”.
Sulmi tre-ditor në Prekaz është përkujtuar çdo vit, dhe memoriali vizitohet nga mijëra qytetarë, diaspora dhe turistë e politikanë. Nxënësve u mësohet historia e Adem Jasharit përmes teksteve të historisë.
Bekim Blakaj, drejtor ekzekutiv i Qendrës për të Drejtën Humanitare në Kosovë, FDH, ishte pjesë e një ekipi hulumtuesish që dokumentuan detajet e humbjes njerëzore gjatë Luftës së Kosovës. FDH ka qenë një organizatë udhëheqëse në përcaktimin e të vërtetave dhe fakteve rreth ngjarjeve të luftës përmes qasjes së tyre për grumbullimin e burimeve primare dhe dytësore – siç janë raportet e mbikëqyrësve, deklaratat e dëshmitarëve dhe të mbijetuarit dhe dokumentet ushtarake.
“Kjo mënyrë e dokumentimit të viktimave nuk lë hapësirë për manipulim me viktimat dhe mohimin e tyre,” tha Blakaj për Prishtina Insight.
Sipas hulumtimit të FDH-së, Forcat Speciale Serbe, duke përfshirë anëtarët e Njësisë Speciale të Anti-Terrorizmit, Njësinë e Operacioneve të Posaçme dhe Njësinë e Policisë Speciale, ishin përfshirë në sulmin e 5-7 marsit. Njësia e Operacioneve Speciale ishte nën komandën e Milorad Lukoviç, i njohur gjithashtu si (Legjioni), i cili më vonë u dënua për planifikimin e vrasjes së kryeministrit serb Zoran Dindic.
Para agimit më 5 mars 1998, forcat serbe morën pozicione në kodrat e Prekaz, të pajisur, tanke, artileri të rëndë, topat dhe mjete të blinduara të montuara me mitralona.
Dëshmitarët në fshat dëgjuan krismat e para të sulmit rreth orës 6:30. Sipas FDH-së, “policia u urdhërua të vriste, pa dallim, kushdo, qofshin fëmijë, grua apo person i moshuar, që u përpoqën të dilnin nga fshati”.
Familja e Adem Jasharit, përfshirë prindërit e tij, Shaban dhe Zaha Jashari, dhe familja e vëllait të tij, Hamez Jashari, u mblodhën në kompleksin familjar të Shabanit. Janë vënë në shënjestër edhe shtëpitë e tjera të familjes Jashari; familjet e Qazim Jasharit, Sherif Jashari, Zuke Jashari dhe Fejze Jashari u mblodhën në shtëpinë e Beqirit dhe Halil Jasharit.
Në mes të shtënave pa ndërprerje, policia u kërkoi Jasharëve që të dorëzoheshin. Pasdite, kulmi i shtëpisë së Beqirit dhe Halilit u shkatërrua dhe policia hodhi gaz lotsjellës në shtëpi duke i ftuar të gjithë të dilnin. Qazimi doli me duart mbi kokën e tij, por u qëllua dhe u vra. Nazmi Jashari, i maskuar duke ecur me nënën e tij 70-vjeçare, u urdhërua të mbulonte fytyrën dhe më pas u qëllua.
Në kompleksin e familjes Shaban, gruaja e Adem, Adile, u vra gjatë udhëtimit midis bodrumit dhe katit të parë për të sjellë municione tek luftëtarët; disa gra në kompleksin Jashari kishin shkuar në oborr ose në katin e sipërm për t’u shpëtuar të shtënave. Familja mbulonte trupin e Adil me një batanije dhe vazhdoi të mbante pozicionet e tyre mbrojtëse brenda shtëpisë.
Bombardimet më të rënda u zhvilluan në mëngjesin e ditës së tretë të sulmit, më 7 mars dhe deri në atë kohë shtëpia u shkatërrua plotësisht nga plumbat dhe predhat. Gjithkush që fshihej në bodrum – përveç 11-vjeçares Besarta, që fshihej pas hambarit të bukës, u vranë. Adem Jashari vdiq duke u mbrojtur në bodrum.
Si e vetmja e mbijetuar nga shtëpia ku jetonte familja më e afërt e Adem Jasharit, Besarta Jashari, vajza e Hamezit, siguroi shumicën e dëshmisë së dëshmitarëve okularë që ishin gjatë sulmit.
Pesëdhjetë e nëntë anëtarë të familjes Jashari u vranë ose u shpallën të zhdukur nga sulmi tre-ditor. Disa të tjerë jashtë familjes – dy pjesëtarë të policisë serbe dhe rreth 10 vetë nga fshatrat përreth – u vranë gjithashtu gjatë sulmit. Disa ishin anëtarë të UÇK-së të cilët luftuan, edhe të tjerë, civilë, u vranë ndërsa u fshehën ose u përpoqën të iknin.
Një person me aftësi të Turiqec, i përshkruar si “pothuajse i paralizuar” nga anëtarët e familjes së tij të mbijetuar, ishte i bindur se për shkak të aftësisë së kufizuar, forcat serbe nuk vranë atë. Ai qëndroi në shtëpi ndërsa familja e tij iku, por më vonë u gjet i vrarë në shtratin e tij. Një baba në Buroje që fshihej me gruan dhe fëmijët u qëllua duke kontrolluar nëse forcat e policisë kishin lënë zonën rreth shtëpisë së tij.
Një tjetër burrë në Turiqec u vra pasi po dilte jashtë për të ushqyer bagëtinë e tij. Forcat serbe hynë në shtëpi, detyruan anëtarët e familjes të largoheshin, plaçkitën shtëpinë dhe e vranë atë. Ai u gjet i varrosur në Klinë dhe nuk ishte identifikuar zyrtarisht deri në vitin 1999.
Një ditë para fillimit të sulmit, forcat serbe kishin parkuar dy tanke pranë shtëpisë së një familjeje rome – Fatime dhe Bajram Gashi, vetëm pak poshtë rrugës nga Prekazi. Më 5 mars, forcat e parkuan një tank drejtpërsëdrejti në oborrin e tyre dhe një herë shpërthyen të shtënat, dhe fëmijët e tyre u përpoqën të iknin. Forcat serbe hapën zjarr dhe vranë Fatime dhe dy nga fëmijët e saj: një vajzë dhe një djalë, i cili kishte mbajtur motrën e tij njëvjeçare.
Në mëngjesin e 7 marsit, policia serbe filloi mbledhjen e trupave të të vrarëve dhe Goran Radosavljeviç, një komandant i akuzuar për frikësimin e dëshmitarëve dhe ndërhyrjen në rastin e vëllezërve Bytyqi, arriti në vendin e ngjarjes.
Policia i mori trupat në një morg në Prishtinë përpara se t’i transportojë ato natën në Skenderaj dhe t’i ruante në një depo. Policia urdhëroi anëtarët e familjes që të rimarrni dhe të varrosnin trupat, por të mbijetuarit refuzuan, duke kërkuar një hetim ndërkombëtar për mjeko-ligjin për provën e masakrës. Ditë më vonë, forcat serbe varrosën trupat, të cilat më vonë u rihoq nga anëtarët e familjes që mbajtën një ceremoni të përbashkët në Prekaz, ku morën pjesë dhjetëra mijëra shqiptarë.
Megjithëse ngjarjet në Prekaz u hetuan më vonë nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për ish Jugosllavinë për të përcaktuar ekzistencën e një konflikti të armatosur në rajon në përgjithësi, ku askush nuk u dënua posaçërisht për krimet e kryera atje. Tregimet e viktimave jashtë familjes Jashari nuk kanë mbajtur aq shumë peshë në narrativën publike. Megjithatë, dhuna e qartë e sulmit dhe numri i madh i vdekjeve, duke përfshirë gratë dhe fëmijët, padyshim që tërhoqi vëmendjen ndërkombëtare ndaj mizorive në Kosovë.
“Vetëm pas sulmit mbi Prekaz ishte rasti i Kosovës u ndërkombëtarizuar,” tha Xhevat Imeri, një njeri stoik nga Prekazi i sipërm që punon në qendrën e informacionit të ndërtuar në fshat.
Ai e përshkruan veten si një transmetues i cili ka treguar historinë e “rezistencës heroike të familjes Jashari për liri” gjatë 20 viteve të fundit.
“Kjo familje kishte gjithçka që mund të ëndërronte,” tha ai, duke u drejtuar për t’iu referuar kullës së madhe të familjes. “Por ata nuk kishin liri, prandaj ata sakrifikuan gjënë më të shenjtë në jetë, e cila është familja. Është obligim që të gjithë të vijnë këtu dhe të vizitojnë familjen, jo sepse është interesante, por sepse është simbol i lirisë “.
Ai gjithashtu e sheh punën e tij si një udhëzues për vendin aktual të sulmit si një mënyrë për të vendosur të vërtetën.
“Është shumë e rëndësishme ta kemi këtë këtu, sepse ka pasur ndërkombëtarë që nuk mund të bindeshin për atë që ndodhi; në sytë e tyre, ata nuk mund të imagjinonin një fëmijë të vogël të vrarë, “, -tha ai. Lion Jashari ka thënë se kjo ishte pjesërisht për shkak të propagandës serbe.
Vjollca Krasniqi, profesoreshë në Universitetin e Prishtinës dhe autorja e disa veprave në kujtesën publike në Kosovë, ka hulumtuar se si elitat kombëtare mbajnë dhe riprodhojnë tregimet e martirizimit, familjes dhe traditës kombëtare në retelimin e tyre të sulmit.
Në një botim të vitit 2014, Krasniqi argumenton se “heronj personifikojnë shtetin” e Kosovës. Publikimi përfshiu një studim prej rreth 1,500 personash në Kosovë që zbuluan se Adem Jashari është “larg nga heroi më i vlerësuar në mendjen publike”, ku 60 përqind e të intervistuarve shqiptarë të Kosovës e konsiderojnë atë si “heroin më të rëndësishëm të kohës së sotme” (pasuar nga kreu i fundit i Lidhjes Demokratike të Kosovës, Ibrahim Rugova me 10 përqind). Dyzet e tetë përqind e të anketuarve thanë se vendi përkujtimor i familjes Jashari është monumenti më i rëndësishëm i Kosovës.
” Politikanët e kanë bërë [Prekazin] një hapësirë ku ata të tregojnë një histori të veçantë, e cila është bërë një histori kombëtare e luftës kombëtare”, tha Krasniqi gjatë një bisede të fundit në zyrën e saj.
Historia është njëkohësisht për viktimizmin, martirizimin dhe rezistencën. Raportet e referuara në gjyqet e Tribunalit të Hagës zbuluan se disa burra u ekzekutuan menjëherë, të shtënë në një distancë të afërt. Gratë dhe fëmijët ishin ndër viktimat. Megjithëse qytetarët nuk ngurojnë të theksojnë brutalitetin e sulmit.
Krasniqi tha se kujtimi i Jasharit është gjithashtu i lidhur thellë me Partinë Demokratike të Kosovës, PDK dhe Shoqatën e Veteranëve të Luftës, ku ajo argumenton se kanë qenë aktorët kryesorë që e përkujtojnë atë si një hero kombëtar dhe simbol të lirisë dhe pavarësisë. Për shpalljen e pavarësisë së Kosovës, qeveria sponsorizoi banderola dhe postera rreth kryeqytetit me një ilustrim të fytyrës së Adem ne sloganin Bac, u kry! (Xhaxha, është bërë!).
PDK-ja ndërtoi identitetin partiak rreth Epopesë së UÇK-së dhe mbajti pushtetin në Kosovë për dhjetë vjet në pjesën më të madhe për shkak të bazës besnike të votuesve nga Drenica.
Komuna e Skenderajt tani udhëhiqet nga Bekim Jashari, nipi i Adem, i cili u zgjodh kryetar i bashkisë vitin e kaluar. Jashari vrapoi si i pavarur, i pabazuar nga PDK-ja. Ai zëvendësoi përkrahësin e PDK-së, Sami Lushtaku, i cili kishte mbajtur selinë e kryetarit të bashkisë edhe kur u padit për krime lufte (për të cilat ai u dënua më parë dhe u lirua më vonë).
Ndërsa vendasit akuzojnë qeverinë për një mungesë investimesh financiare ku kërcënohet ruajtja e duhur e monumentit, elitat e Kosovës duket se po trondisin ankthin se gjithë kornizat e luftës së UÇK-së janë nën kërcënim. Në dhjetor, Presidenti Hashim Thaçi i fali tre ish pjesëtarë të UÇK-së të dënuar për një ‘vrasje hakmarrjeje’, vetëm pak ditë pasi qeverisja e deputetëve të partisë u përpoq të shfuqizonte ligjin për ‘Gjykatën Speciale’, i ngarkuar me ndjekjen e krimeve të pretenduara të kryera nga pjesëtarët e UÇK-së.
Presidenti Thaçi tha se megjithëse ligji “nuk mund të revokohet”, ai pohon se është imponuar nga Kosova në perëndim dhe se krijimi i saj përbën një “padrejtësi historike” ndaj Kosovës. Kur flet për “Gjykatën Speciale”, ai vazhdimisht thekson se lufta e çlirimit të Kosovës ishte një luftë e drejtë – një ndjenjë e krijuar edhe në një rezolutë e Asamblesë së Kosovës në 2016.
Në zyrën e saj në universitet, profesoreshë Krasniqi tha se këto argumente kundër legjitimitetit të Gjykatës Speciale janë të lidhura me retorikën politike të rezistencës së komandantit Jashari. “Ky [inkuadrim] i luftës çlirimtare si një luftë e drejtë e përsërit çdo herë”, tha ajo.
Filloi një epokë e re me familjen Jashari, tha Kryeministri i Kosovës Ramush Haradinaj para se të vizitonte Prekazin. Me paditë e ‘Gjykatës Speciale’, mesazhi i tij pasqyron atë të tregimtarit në muzeun Jashari: lufta e UÇK-së ishte e drejtë, një lëvizje rezistencë që çliroi vendin. TIRANA TODAY
