Ballkani po zien përsëri. Këtë herë është për shkak të spekulimeve të shumta se Kosova dhe Serbia në fund mund t’i japin fund mosmarrëveshjes së tyre dhe normalizimin e marrëdhënieve të tyre. Presidenti i Kosovës, Hashim Thaçi dhe homologu i tij serb, Aleksandar Vuçiç, thuhet se janë afër një marrëveshjeje që do të ndihmonte në stabilizimin e Ballkanit dhe do të hapte dyert për të dy vendet për t’u bashkuar me Bashkimin Evropian.
Negociatat po ndodhin nën ndërmjetësimin e shefes së politikës së jashtme të BE, Federica Mogherini. Dhjetë vjet pasi Kosova shpalli pavarësinë, kapitulli i fundit i shpërbërjes së ish Jugosllavisë do të mbyllet. Duket si një përrallë. Dy udhëheqës të cilët ishin në anët e kundërta në luftën e viteve 1998-1999 që lanë mijëra civilë kosovarë të vrarë, dhjetëra mijëra shtëpi u dogjën dhe u shkatërruan, më shumë se një milion njerëz u dëbuan dhe u zhvendosën – dhe që përfundoi vetëm pas ndërhyrjes së NATO-s – pushtoi urrejtjet dhe armiqësitë e tyre për hir të një të ardhme më të mirë për popullin e tyre. Një zbulim i fundit më në fund?
Përkundrazi, mund të kthehet në një makth. Marrëveshja në fjalë nganjëherë quhet “korrigjim kufitar”, ose “shkëmbim territoresh”. As Thaçi e as Vuçiç nuk kanë dhënë shumë detaje, por duket se marrëveshja konstaton se një pjesë të territorit verior të Kosovës, me një popullsi shumicë serbe, duke u bashkuar me Serbinë; ndërkohë një pjesë e Serbisë jugore, një rajon i njohur zakonisht si Lugina e Preshevës, popullsia e të cilit është shumicë shqiptare, do të bashkohej me Kosovën. Ky shkëmbim toke do të rezultojë në më pak serbë që jetojnë në Kosovë dhe më pak shqiptarë në Serbi. Të dy vendet do të bëheshin më “etnikisht të pastra”. Shumë njerëz do të duhet të largohen nga shtëpitë e tyre familjare dhe vendet e lindjes. Shkurtimisht, do të kishte një shkëmbim të popullsive, jo vetëm territore.
Pse Brukseli po mbështet planin e ndarjes, e cila bie ndesh me vlerat evropiane?
Charles Kupchan, ish-këshilltar i Barack Obamës dhe tani profesor në Universitetin Georgetoën, e ka përshkruar planin tentativë si “spastrim etnik paqësor”. Mbështetëse për idenë e shkëmbimit të tokës, ai beson se “pragmatizmi ka nevojë për parim”. Lutem të ndryshoj. Krijimi i territoreve dhe shteteve etnikisht homogjene (me pak fjalë, çlirimi i pakicave) nuk është një ide e re. Në Kosovë, gjatë gjithë historisë, ka ndodhur shumë herë. Dhe gjithmonë ka lënë plagë të thella që thjesht nuk do të shërohen. Pothuajse çdo kosovar ka histori familjare për të vërtetuar këtë. Këtu janë të miat.
E para kthehet në vitet e vdekjes së sundimit otoman në Ballkan. Në vitin 1877-8, familja e nënës sime ishte në mesin e dhjetëra mijëra shqiptarëve të dëbuar nga shtëpitë e tyre në fshatin Berjan i Poshtëm, që gjendet në Serbinë e sotme jugore. Edhe tani, gjatë tubimeve familjare, kushërinjtë e moshuar kujtojnë historitë e tyre të gjyshërve – për shtëpitë, fushat dhe varrezat që duhej lënë pas. Dëbimi i tyre ishte pastrimi etnik, i bërë i pakthyeshëm nga Kongresi i Berlinit i vitit 1878.
Një tjetër histori familjare është nga gjyshi im i vdekur. Si fëmijë, do të shikoja sytë e tij lotët dhe zërin e tij të thellë që dridhej, ndërsa ai kujtonte një natë më 1927, kur ai, babai i tij dhe vëllai i tij më i madh duhej të largoheshin nga shtëpia dhe dyqani i pastë në qytetin Pravishte – tani Eleftheroupoli Greqia lindore. Kjo ndodhi si pasojë e një marrëveshje greko-turke të Lozanës mbi shkëmbimin e popullsisë. Kjo nuk ishte atdheu i tyre, por ishte e gjitha që kishin për të siguruar familjen në Kosovë. Atyre iu dha vetëm pak minuta për t’ia mbathur, nuk kishte dhunë, gjithçka ishte e qetë, siç do ta përshkruante gjyshi, vite më vonë. Megjithatë, ishte pastrimi etnik, megjithatë.
Vetëm pak minuta për t’u larguar ishte edhe ajo që shumë shqiptarë kosovarë i kishin dhënë nga forcat ushtarake dhe të sigurisë serbe, në mars të vitit 1999, kur fushata e spastrimit etnik të Sllobodan Millosheviç ishte në lëvizje të plotë. Ishte represive, e dhunshme, e përgjakshme dhe kriminale. Shumë u vranë, shumica u dëbuan. Mbi një milion njerëz u kthyen në refugjatë, duke përfshirë pothuajse të gjithë familjen e nënës sime, pasardhës të atyre që u dëbuan nga Serbia jugore, 120 vjet më parë – siç ishin shumë të afërm në anën e babait tim, pasardhës të atyre që duhej të braktisnin dyqanin e pastë në Greqia lindore. Përfundova si refugjat, në Maqedoni. Ne ishim të gjithë viktima të spastrimit etnik, dhe u desh ndërhyrja e NATO-s që ta ndryshonte këtë.
Unë nuk mendoj se ata që mbështesin idenë e të shkëmbimit të territoreve Kosovë-Serbi nuk janë të vetëdijshëm për rreziqet. Ata vetëm injorojnë qartë. Pastrimi etnik është një krim, paqësor ose jo. Përveç se është moralisht i papranueshëm dhe përfundimisht anti-evropian, plani gjithashtu do të shkaktonte paqëndrueshmëri të madhe dhe afatgjatë politike dhe të sigurisë në të gjithë rajonin. Nëse Kosova dhe Serbia lejohen të shkëmbejnë territore dhe njerëz, si mund të mohohet diku tjetër? Shumë komunitete në rajon nuk e pëlqejnë gjendjen në të cilën jetojnë: serbët dhe kroatët në Bosnjë, muslimanët në Serbi, shqiptarët në Maqedoni, apo edhe hungarezët në Sllovaki dhe turqit në Qipro.
Mundet që shkëmbimi i territoreve midis Serbisë dhe Kosovës mund të sjellë konflikt?
Kjo është arsyeja pse shumë kundërshtojnë “zgjidhjen” e cila duket se po shqyrtohet. Në Kosovë, shkëmbimi i tokës është refuzuar nga një shumicë e partive parlamentare, si dhe nga koalicioni qeverisës. Statusi dhe kufijtë e Kosovës rrjedhin nga pavarësia e saj në 2008 , bazuar në një plan të propozuar nga ish presidenti finlandez, Martti Ahtisaari. Kjo zgjidhje u vlerësuar si e ligjshme nga gjykata ndërkombëtare e drejtësisë në përputhje me ligjin. Nuk ka asnjë mbështetje për shkëmbimin e tokës së Thaçit në mesin e shqiptarëve të Kosovës. Marrëveshja nuk do të ratifikohej nga parlamenti i Kosovës edhe nëse do ta nënshkruante atë. Dhe një shumicë e serbëve të Kosovës janë gjithashtu kundër tij, pasi do të thoshte se shumë do të përfundonin “në anën e gabuar të kufirit”.
Marrëveshja e kufirit është gjithashtu e papranueshme për shumë vende perëndimore, veçanërisht Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar. Angela Merkel e ka bërë të qartë se ajo kundërshton çdo ndryshim kufitar në Ballkan. “Kjo duhet të thuhet përsëri dhe përsëri, sepse herë pas here ka përpjekje për të folur ndoshta për kufijtë dhe ne nuk mund ta bëjmë këtë”, paralajmëroi ajo në gusht. Pra, pyetja e vërtetë për BE është kjo: përse Brukseli do të argëtojë nocionin e mbështetjes së një plani që kaq thellësisht kundërshton vlerat evropiane, që është hedhur poshtë nga kryeqytetet evropiane dhe të padëshiruar nga shumica e njerëzve në terren? Federica Mogherini mund dhe duhet të japë disa përgjigje. /Nga Agron Bajrami-Kryeredaktor i gazetës Koha Ditore
