Nga Gideon Rachman “Financial Times”
“Rendi ndërkombëtar i bazuar në rregulla”, një frazë shumë e dashur nga diplomatët, mund të tingëllojë tashmë si një klishe e pakuptimtë. Madje, kryeministri britanik Boris Xhonson, ka marrë në konsideratë udhëzimin e zyrtarëve të tij, që të mos e përdori më këtë term.
Por nëse ka nga ata që dyshojnë në nevojën për një rend ndërkombëtar të bazuar në rregulla, duhet që të kenë parasysh atë që sapo ka ndodhur me fluturimin Ryanair FR4978 nga Greqia në Lituani. Aeroplani ishte duke fluturuar mbi Bjellorusi kur u detyrua të ulej në Minsk, duke i dhënë mundësi policisë të arrestojë Roman Protaseviç, një gazetar i njohur Bjellorus, që ka raportuar mbi shtypjen brutale të regjimit në vendin e tij të lindjes.
Mesa duket, arrestimi u krye me urdhrin direkt të presidentit Aleskandër Llukashenko, që po përpiqet të qëndrojë me çdo kusht në pushtet,që kur vodhi zgjedhjet presidenciale të vitit të kaluar. Bjellorusia është një vend i vogël, me një popullsi pak më pak se 10 milionë banorë. Por ky rrëmbim nga ana e regjimit të Llukashenkos krijon një precedent të rrezikshëm global.
Ai do të merret si model nga vendet shumë më të mëdha, që gjithashtu synojnë të kapin armiqtë e tyre të brendshëm që ndodhen aktualisht jashtë vendit, dhe në veçanti për Rusinë (që është aleatja më e afërt e Bjellorusisë), Kinës dhe Iranit.
Nga tani e tutje, pasagjerët që udhëtojnë nga Evropa në Azi, do t’u duhet t`i hedhin shpesh një sy itinerarit të tyre të fluturimit, për të kuptuar nëse do të kalojnë mbi Rusi apo Iran. Nëse edhe Bjellorusia e vogël është në gjendje t’i kërkojë një avioni të devijojë nga rruga dhe të ulet në Minsk, çfarë do t’i ndalojë iranianët të detyrojnë një avion të ulet në Teheran, apo rusët të detyrojnë një avion të ulet në Siberi?
Sapo vendoset një precedent, kërcënimi i mundshëm do të shtrihet edhe përtej qytetarëve të këtyre vendeve, dhe madje edhe përtej kufijve të tyre. Ata që kanë menduar se ia vlen të kundërshtohet pretendimi i Kinës për sovranitet mbi të gjithë Detin e Kinës Jugore, mund t’i kuptojnë më mirë rreziqet.
Gati një e treta e tregtisë detare në botë kalon në ato ujëra. Nëse Kina mund të pretendojë të drejtën për të kapur ndonjë anije apo avion që e kalon Detin e Kinës Jugore, kjo gjë do të sillte një bllokim të tregtisë globale. Dhe kërcënimi i ndalimit nuk prek vetëm disidentët kinezë, rusë apo iranianë që jetojnë jashtë vendit.
Por ai shtrihet potencialisht edhe tek të huajt që nuk i pëlqejnë ato regjime. Qeveria ruse ka bërë përpjekje të vazhdueshme për të arrestuar investitorë britaniko-amerikan, si Bill Brouder, që drejtoi fushatën e suksesshme për të vendosur “Sanksionet Magnitsky” ndaj Moskës.
Një nga evropianët e futur në listën e zezë të Kinës kohët e fundit, më tha se ai shqetësohej për shkak të pamundësisë për të udhëtuar në Kinë. Por ai ka frikë se Pekini mund të përpiqet të arrijë arrestimin e tij në një vend të tretë. “Në fund të fundit, ata do të mendojnë se kjo është mënyra se si veprojnë superfuqitë”- më tha ai.
Kjo mendësi mbështetet në precedentët negativë të vendosur nga vetë SHBA-ja, përmes politikave të saj të sulmeve me dronë dhe “kompetencave të jashtëzakonshme” të autoriteteve të sigurisë gjatë “luftës kundër terrorit”.
Amerikanët mund të justifikohen duke thënë se ky lloj trajtimi rezervohej për ata që kryenin apo planifikonin akte terroriste kundër SHBA-së apo aleatëve të saj. Në fakt, sot aktivisti për liri demokraci, cilësohet si terrorist në një vend autoritar. Kështu,Bjellorusia e kishte vendosur gazetarin Protaseviçc në listën e terroristëve.
Asnjë njeri i arsyeshëm nuk duhet ta pranojë ekuacionin bjellorus (apo kinez dhe rus),që barazon disidencës paqësore me terrorizmin. Por Amerika ka inkurajuar idenë se vendet e fuqishme mund të veprojnë përtej kufijve të tyre kombëtare duke arrestuar kundërshtarët e tyre.
Këto kompetenca janë alarmante edhe kur ushtrohen nga SHBA – një vend i drejtuar nga ligji që është i përkushtuar ndaj lirisë së fjalës. Ndërkohë kur përdoren nga shtetet njëpartiake, diktaturat dhe udhëheqësit e ndryshëm autoritarë në të gjithë globin, ato janë një recetë për një botë shumë më të rrezikshme dhe të paligjshme.
Realiteti shqetësues është se vendet autoritare po i drejtohen gjithnjë e më shumë asaj që Freedom House, një organizatë pro-demokracisë me qendër në SHBA, e quan “shtypje transnacionale” në një raport të sajin botuar në shkurt të këtij viti.
Raporti tregoi 6 vende që përdorin metoda të tilla si “vrasje, dëbime të paligjshme dhe rrëmbime” për të shtypur disidencën e mërgimtarëve:Kina, Turqia, Ruanda, Arabia Saudite, Rusia dhe Irani. Kina veçohet si vendi që kryen “fushatën më të sofistikuar globale dhe gjithëpërfshirëse të shtypjes transnacionale”.
Viktimat e këtyre fushatave përfshijnë Gui Minhai, një shtetas suedez i lindur në Kinë, që kishte botuar libra mbi jetën private të anëtarëve të famshëm të Partisë Komuniste Kineze. Ai u rrëmbye në Tajlandë në vitin 2015, dhe më vonë u burgos në Kinë. Një tjetër rast është ai i Pol Rusesabagina, një aktivist politik nga Ruanda, i rrëmbyer në Dubai vitin e kaluar, dhe i dënuar në Ruandë me akuzat e terrorizmit.
Veprimi i ndërmarrë nga Bjellorusia, përfaqëson një përshkallëzim flagrant të kësaj tendence. Por ky moment i rrezikshëm, përfaqëson edhe një mundësi për ta ndalur rrëshqitjen në paligjshmëri ndërkombëtare. Bashkimi Evropian, SHBA-ja,Britania dhe të tjerët, duhet të veprojnë së bashku për të siguruar që lëvizja e regjimit bjellorus të shoqërohet me sanksione. Për shembull, duke njoftuar që hapësira ajrore bjelloruse është e pasigurt, dhe më pas duke ndaluar fluturimet ndërkombëtare brenda ose jashtë vendit. Nëse Llukashenko sillet si një bandit ndërkombëtar, ai duhet të trajtohet si i tillë. Është koha të mbrohet rendi dhe ligji ndërkombëtar, para se të jetë tepër vonë.
burimi: https://www.ft.com/content/02c0004a-7dfa-46b9-80ef-a88e4ef35d9a
Përshtatur nga Tirana Today
