Publikimi së fundmi i draftit të Kodit të ri Penal nga Ministria e Drejtësisë ka shkaktuar debate në radhët e ekspertëve të drejtësisë dhe organizatat e shoqërisë civile, për shkak të shtimit të ashpërsisë së propozuar në dhënien e dënimeve për veprat dhe kundërvajtjet penale.
Kodi i ri Penal përmban 952 nene. Prej fundit të muajit korrik drafti është publikuar në faqen e Ministrisë së Drejtësisë dhe ka hyrë në fazën e konsultimeve.
Në këtë fazë të parë konsultimesh Profesionistët e Aleancës të Profesionistëve të Lirë (APL) nëpërmjet një letre dërguar ministrit të Drejtësisë Ulsi Manja kanë kërkuar rishikim të kujdesshëm të dispozitave problematike, duke theksuar nevojën për respektim të parimit të proporcionalitetit dhe mbrojtje të lirive ekonomike dhe lirisë së fjalës.
Duke ngritur shqetësimin për zgjerimin e panevojshëm të ndërhyrjes penale në fusha që tradicionalisht janë trajtuar nga e drejta civile apo administrative, APL sjell në vëmendje disa nene që sipas tyre mund të sjellin pasoja negative në marrëdhëniet mes bizneseve.
Neni 537, që penalizon “tarifat e papërshtatshme të shërbimit”, duhet të rishikohet me prioritet, pasi në një ekonomi tregu, çmimet përcaktohen nga marrëdhënia kërkesë–ofertë dhe natyra e shërbimit, jo nga sanksione penale. Nocioni është i paqartë dhe rrezikon të penalizojë ofruesit e shërbimeve, duke ndërhyrë në mënyrë të panevojshme në marrëdhënie kontraktuale që tradicionalisht trajtohen nga e drejta civile ose administrative.
Neni 604 që parashikon se mospagimi, brenda afatit ligjor, i detyrimeve tatimore të vetëdeklaruara përbën kundërvajtje penale, e dënueshme me gjobë ose burgim deri në një vit, por pa dalluar ndërmjet vonesave të paqëllimshme dhe shmangies së qëllimshme;
Neni 625, mund të penalizojë konkurrencën e ligjshme në marrëdhënie tregtare, duke e penalizuar ofertën në prani të një marrëveshjeje paraprake.
Gjithashtu, ata ngrenë shqetësimin edhe për nene të tjera për shpifjen, ndikimin në pavarësinë e gjykatësve etj.) rrezikojnë se do të dobësojnë rolin mbikëqyrës të medias dhe do të rrezikojnë transparencën në një shtet ligjor funksional.
Aleanca kërkon që procesi i miratimit të Kodit të mos nxitohet, por të shoqërohet me konsultime të gjera dhe gjithëpërfshirëse, ku të përfshihen profesionistë të drejtësisë, përfaqësues të biznesit dhe shoqërisë civile.
Profesionistët e APL shprehen të gatshëm të kontribuojnë me ekspertizë dhe propozime konkrete, duke theksuar se kjo reformë duhet të sërbejë për të ndërtuar një sistem më të drejtë, efikas dhe në përputhje me standardet europiane.
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
MINISTRIA E DREJTËSISË, KRYEMINISTRIA, MEDIA
Drejtuar: Ministrit të Drejtësisë
Për Dijeni: Zyra e Kryeministrit, Media
Nga: Aleanca e Profesionistëve të Lirë (APL)
Lënda: Propozime dhe gatishmëri për bashkëpunim mbi projekt-Kodin Penal
Po ndjekim me vëmendje procesin e hartimit dhe konsultimit publik për projekt-Kodin e ri Penal. Ekspertët tanë janë angazhuar tashmë në analizimin e dispozitave të propozuara dhe kemi nisur identifikimin e fushave ku nevojiten qartësime, harmonizim me legjislacionin ekzistues dhe përafrim me standardet ndërkombëtare, e sidomos të Bashkimit Europian, ku ne po bëjmë përpjekje për t’u bërë pjesë.
Ne mbetemi të gatshëm të kontribuojmë drejtpërdrejt në këtë proces, duke vënë në dispozicion ekspertizën tonë ligjore dhe burimet njerëzore të nevojshme, me synimin për të ndihmuar në përgatitjen e një Kodi Penal të balancuar, të zbatueshëm dhe të harmonizuar me parimet kushtetuese e detyrimet ndërkombëtare të Shqipërisë.
Nga shqyrtimi fillestar, nënvizojmë disa çështje që kërkojnë vlerësim të kujdesshëm gjatë fazës së diskutimit:
Shtrirja e përgjegjësisë penale në fushat civile dhe tregtare
Projekt-Kodi përfshin dispozita që zgjerohen përtej fushës tradicionale të së drejtës penale, duke penalizuar sjellje që deri më tani janë trajtuar përmes instrumenteve civile ose administrative. Një qasje e tillë kërkon vlerësim të kujdesshëm për të ruajtur parimin e proporcionalitetit dhe për të shmangur mbivendosjen e panevojshme të mekanizmave ndëshkues. Disa shembuj për ilustrim:
Neni 537 i projekt-ndryshimeve në Kodin Penal, që parashikon ndëshkime për “tarifa të papërshtatshme të shërbimit”, duhet të rishikohet me prioritet. Në një ekonomi tregu, çmimet përcaktohen nga marrëdhënia kërkesë–ofertë dhe natyra e shërbimit, jo nga sanksione penale. Vetë nocioni “tarifë e papërshtatshme” është juridikisht i paqartë dhe nuk mund të përbëjë objekt të së drejtës penale, përveç rasteve të provuara të mashtrimit ose fiktivitetit. Përfshirja e tij në Kodin Penal rrezikon të penalizojë padrejtësisht ofrues shërbimesh, duke ndërhyrë në mënyrë të panevojshme në marrëdhënie kontraktuale që tradicionalisht trajtohen nga e drejta civile ose administrative.
Neni 604 i projektit parashikon se mospagimi, brenda afatit ligjor, i detyrimeve tatimore të vetëdeklaruara përbën kundërvajtje penale, e dënueshme me gjobë ose burgim deri në një vit. Ky është një zgjerim i konsiderueshëm i ndërhyrjes penale në marrëdhënie fiskale, pasi situata të tilla kanë qenë më parë objekt i procedurave administrative ose civile. Penalizimi penal i mospagimit, pavarësisht nëse buron nga pamundësia objektive (p.sh., pagesa të vonuara nga klientët apo institucionet publike) apo nga harresa, nuk dallon mes qëllimit për shmangie dhe vështirësive reale të tregut. Një qasje e tillë cenon parimin e proporcionalitetit dhe mund të dëmtojë bashkëpunimin ndërmjet tatimpaguesve dhe administratës.
Neni 625 tërheq vëmendjen për shkak se parashikon ndëshkime penale për ofertat alternative të mallrave apo shërbimeve në marrëdhënie tregtare, kur ekziston një marrëveshje paraprake me një palë të tretë. Kjo do të thotë se penalizohet tentativa për të konkurruar një marrëveshje ende të pafinalizuar, edhe në mungesë të mashtrimit apo fiktivitetit. Një parashikim i tillë kufizon lirinë e konkurrencës dhe sjell ndërhyrje penale në marrëdhënie që natyrshëm i përkasin së drejtës civile dhe tregtare. Formulimet e paqarta si “ofertë e bërë me dijeni të një marrëveshjeje paraprake” krijojnë hapësirë për interpretim subjektiv dhe rrezik penalizimi të padrejtë. Në çdo sistem modern, zgjidhja e këtyre çështjeve duhet të bazohet në nevojë të qartë, qëllim të ligjshëm dhe proporcionalitet të saktë.
Ndikimi mbi liritë politike dhe ekonomike
Disa parashikime mund të krijojnë kufizime mbi të drejtat dhe liritë themelore, të mbrojtura nga Kushtetuta dhe marrëveshjet ndërkombëtare ku Shqipëria është palë. Është e rëndësishme që këto dispozita të rishikohen në dritën e standardeve të BE-së dhe jurisprudencës ndërkombëtare për të garantuar përputhshmëri të plotë.
Si për shembull, draft‑Kodi i ri parashikon deri në 3 vjet burg për “profanim” të Republikës, duke përfshirë simbolet shtetërore, institucionet ose individët me statusin e “Martirit të Atdheut”. Përkufizimi përfshin shprehje të paqarta si “fyerje”, “tallje” apo “përbuzje” ndaj këtyre subjekteve. Ky nen cenon lirinë e shprehjes, që është një element themelor i çdo demokracie. Për më tepër, përkufizimet e gjerë dhe subjektive rrisin rrezikun e interpretimeve të gabuara dhe të shtrëngimit të hapësirës për kritikë ndaj institucioneve shtetërore.
Organizatat si “Safe Journalists” dhe ato të shoqërisë civile kanë vënë në dukje se ndryshimet e propozuara (përfshirë nenet për shpifjen, ndikimin në pavarësinë e gjykatësve etj.) do të dobësojnë rolin mbikëqyrës të medias dhe do të rrezikojnë transparencën në një shtet ligjor funksional. Kriminalizimi i gazetarëve apo kufizimi i fjalës së lirë përmes Kodit penal jo vetëm krijon frymë frike, por kërcënon edhe funksionin kyç të medias si kontrollues i pushtetit dhe garantues i transparencës.
Nevoja për kohë të mjaftueshme konsultimi dhe gjithëpërfshirje
Duke qenë se Kodi Penal është një nga aktet më themelore të rendit juridik, procesi i konsultimit duhet të jetë i zgjeruar në kohë dhe përmbajtje, duke përfshirë të gjithë aktorët relevantë, organet e drejtësisë, profesionistët e ligjit, biznesin, akademinë dhe shoqërinë civile. Kohëzgjatja aktuale e konsultimit është e kufizuar për një analizë të plotë të të gjitha aspekteve ligjore dhe praktike.
Të tjera çështje të identifikuara nga ne të ngritura si shqetësim nga palët e tretë, kolegët dhe organizatat partnere. Ekspertët e drejtësisë kritikojnë Kodin e Ri Penal për formulime të paqarta në disa nene, që lënë hapësira për interpretime arbitrare nga gjykatat dhe prokuroria. Kjo rrezikon të cenojë drejtësinë dhe të rrisë korrupsionin. Shumë vëzhgues dhe organizata të shoqërisë civile ngrenë shqetësime për rritjen e kompetencave të prokurorisë dhe policisë në kod, pa mekanizma efektivë kontrolli, duke rrezikuar lirinë dhe privatësinë e qytetarëve. Media dhe ekspertët kritikojnë përfshirjen e disa shkeljeve të vogla ose mesatare me masa penale, duke i bërë kodin më të ashpër se sa duhet dhe duke mbingarkuar sistemin gjyqësor.
Ne e shohim këtë reformë si një mundësi të çmuar për të forcuar kuadrin penal në vendin tonë, duke e bërë atë më efektiv, më të drejtë dhe në harmoni me parimet e shtetit të së drejtës. Jemi të bindur se, përmes bashkëpunimit të hapur dhe angazhimit të përbashkët, mund të arrijmë rezultate të prekshme dhe të qëndrueshme për të gjithë qytetarët.
Si Aleancë e Profesionistëve të Lirë, shprehim gatishmërinë tonë për të qenë pjesë aktive e këtij procesi, duke ofruar ekspertizën, përvojën dhe idetë tona në çdo fazë nga diskutimi deri te finalizimi. Ne besojmë se dialogu konstruktiv, shkëmbimi i lirë i ideve dhe bashkëpunimi ndërinstitucional janë çelësi për të krijuar një sistem më të drejtë dhe funksional.
