Rudian Zekthi (panorama.al)
(Shoqërim për veprën “Nën hijen e shumicave të heshtura” të Zhan Bodrijar)
Realja bëhet realitet me ndërmjetësimin e mendjes. Dhe mendja e bën të mundshëm këtë funksion të vetin duke mos qenë vetë pjesë e realitetit, por duke pluskuar bri tij, e kredhur Por si ndodh kjo? Kjo shpërhapje e mendjes te realja. Jo më kot, Bodrijar, në faqen 75 të këtij libri, thotë: “Frenim i të gjithë potencialitetit real frenim përmes një përsëritjeje të përpiktë, përmes një hiperbesueshmërie mikroskopike, përmes një riciklimi të përshpejtuar, përmes ngopjes dhe paturpësisë, përmes shfuqizimit të distancës mes reales dhe përfaqësimit të saj, përmes implozionit të poleve të diferencuara, ndërmjet të cilëve rrjedh energjia e reales. Ky hiperrealitet i jep fund sistemit të reales, përmes ekzaltimit të modelit të saj i jep fund reales si referencë”.
Jo më kot aty përmendet paturpësia, sepse ajo është që herët praktika e njohur e përftimit të hiperrealitetit, sepse thelbi i paturpësisë është zhvlerësimi i modeleve, me të cilat mendja i jep formë reales. Sapo zhvlerësohen këto modele, mendja bëhet e papërdorshme më dot, përmes dy pasojave natyrënjëjta, por senskundërta: pra, mendja del jashtë loje ngaqë s’ka me se të punojë nëse i shpërbëhen modelet, ose dhe ngaqë dekurajohet të ndërtojë sërish modele, përderisa nëpërkëmbja e tyre nuk varet nga asgjë përveç një gjesti arbitrar të vullnetit.
Sepse kur bëjmë një veprim të ndaluar, nuk është e thënë që të përfshihemi gjithmonë nga turpi, por si rregull vetëm kur kjo shkelje kufijsh bëhet në sy të të tjerëve: pra, nuk është veprimi i ndaluar në vetvete, veprimi bëhet i ndaluar kur ai vetë (pra, veprimi drejtpërdrejt i pashoqëruar nga ideologjia ku ai zë fill) zhvlerëson modelet e përbashkëta, zhvlerësim që bën të papërdorshme mendjen tonë, me një risk epidemik për papërdorshmëri të të gjithë mendjeve. (E njëjta gjë kur prekemi nga turpi për një veprim kufishkelës të bërë në vetmi, pa publik: turpi vjen veç më vonë, pasi kemi rritur veten deri në atë pikë sa të shërbejë si publik i dëshmimit të mospërdorimit të mendjes nga vetja e mëparshme.) Dhe kjo papërdorueshmëri akute e saj, shkaktuar nga paturpësia, shkakton – kur shkakton, nga ana e saj, turpin, pra, përshtypjen se mendja është dëbuar dhe gjendet jashtë mes gjërave, e dukshme, e tepërt dhe e kotë. Dhe kjo kotësi e saj bën që të gjithë gjërat e tjera jashtë të mos jenë më kurrë të kota: përderisa mendja zgjodhi të rrijë mes tyre, prania e të gjithë gjërave jashtë bëhet e rëndësishme në mënyrë përfundimtare (kjo dalje e mendjes jashtë me një gjest e bën vetë mendjen të parëndësishme, ndërsa çdo gjë tjetër të rëndësishme). Ky është hiperrealiteti, i njëjtë si për atë që kaplohet nga turpi, si për të infektuarin nga paturpësia, dallimi është se për atë që përfshihet nga turpi (pra, që e njeh turpin) të qenët në hiperrealitet është si të qenët në zjarr, ndërkohë që të tjerët janë të shpëtuar, kurse për të paturpshmin (për atë që nuk turpërohet më) hiperrealiteti është vend i mirëqenies, madje i vetmi vend i tillë për të, ndërkohë që të tjerët janë aty si në zjarr.
II
Por Bodrijari vetëm sa e përmend paturpësinë si shenjë të hiperrealitetit pa e shtjelluar, duke u përqendruar te përshkrimet e hiperrealitetin si trajtë e reales në nivel social dhe kulturor. Prandaj është rasti ta sqarojmë menjëherë atë që ai vetë s’e thotë: kur veprimet që refuzojnë të kenë modele (më saktë, veprimet që shërbejnë njëkohësisht si model i vetes) kryhen nga një person, kemi të bëjmë me paturpësi, ndërsa kur të njëjta veprime kryhen në masë nga një bashkësi e tërë, kemi të bëjmë me hiperrealitet. Prandaj, Bodrijar e lidh praktikën e hiperrealitetit me praninë e masave a shumicave të heshtura; të heshtura sepse shfaqen përmes mospërmendjes së modeleve-skemave mendore: këto modele nuk përmenden, por ekzekutohen drejtpërdrejt në terren, në një heshtje që prishet vetëm nga dihatjet që shkakton vështirësia e ekzekutimit.
Pra, hiperrealiteti nuk shkaktohet nga anulimi individual i modeleve mendore prej paturpësisë, por është çështje e përhershme e pranisë së histori të masës apo shumicave të heshtura, të cilat për nga natyra e tyre e të qenit e anulojnë realitetin si produkt të modeleve mendore. Shumica e heshtur në këtë kuptim është pjesa dërmuese e çdo shoqërie, kapaciteti intelektual dhe moral i pjesëtarëve të së cilës është paraprakisht inferior (për dallim nga një pakicë përkatëse -ndryshe elita, pjesëtarët e së cilës karakterizohen nga një potencial më i lartë mendor dhe ligjërimor). Dhe kjo shumicë, nëse zgjedh të mos bashkëpunojë me elitën (më saktë të mos komunikojëduke heshtur), është i vetmi fakt-referent social që ekziston prej vetes së vet dhe për pasojë nuk e ndjen nevojën për transhendim: asaj i mjafton të jetë ajo që është për t’u imponuar si gjëja më e rëndësishme, i mjafton të mos e këmbejë asnjëherë inercinë e saj që t’ia dalë të triumfojë ndaj çdo përpjekje për ta kontrolluar rëndësinë e saj, nga çfarëdo e diçka tjetër nga jashtë saj.
Në të vërtetë, masat apo shumicat e heshtura kanë një ekzistencë fluturake: prania e tyre mund të dëshmohet vetëm tërthorazi, nëpërmjet përballjes me efekte që nuk mund të shpjegohen ndryshe apo madje duke i prodhuar këto efekte nga jashtë shumicës së heshtur me shpresën e detyrueshme se këto efekte për çdo rast korrespondojnë me ekzistencën e shumicave të heshtura. Ndoshta, prova më e dukshme e ekzistencës së tyre, përndryshe të padukshme, është rezistenca ndaj çdo skeme dhe projekti të ndërmarrë nga sistemi përmes elitave, ose në rastin më të mirë “humbjet në rrjet” për çdo ndërmarrje qarkulluese të sistemit. Kjo është mënyra standard e pranisë së shumicave të heshtura në histori, por përgjatë gjithë historisë, sistemi apo elita apo kastat dominuese kanë bërë gjithë çfarë kanë mundur për ta sublimuar këtë ekzistencë të pambërritshme, përmes rregullave, teorive, institucioneve, praktikave diskursive dhe sociales. Kjo është dhe teza bazë e Bodrijarit në këtë vepër: kjo prani e shumicave të heshtura, prani që përmes pavërtetueshmërisë së vet bëhet imponuese, në këtë moment të historisë jo vetëm që i ka shpëtuar çfarëdolloj manipulimi dhe simulimi prej politikës dhe sociales, por madje ia ka dalë që pikërisht politiken dhe socialen t’i hiperrealizojë duke i vendosur në kushtet që t’i pezullojnë modelet, duke mos lejuar që ato të akomodohen në thellësi të mendjes si skema diferenciale të kuptimeve dhe gjykimeve, por duke i grahur ato jashtë në një simulacion akut si pjesë të reales, pa u dalluar më prej saj.
Në fakt, kjo mënyrë simuluese e të qenit të shumicave të heshtura, në Periudhën Paramoderne të Perëndimit ka qenë menaxhuar nga politika përmes shpërfilljes: konsiderohej se për nga natyra e saj politika ishte një veprimtari konvencionale, qëllimi i së cilës ishte mbajtja e pushtetit me privilegjet përkatëse dhe jo shërbimi ndaj masave, shpërfillje e cila burimin e vet kryesor e kishte te fakti që shumicat e heshtura nuk kishin asnjë ndikim në marrjen dhe mbajtjen apo humbjen e pushtetit. Shfaqja e demokracisë si skemë e legjitimimit të pushtetit përmes masave, çuan në nevojën për të ndërtuar një rrjet agjencish, funksioni i të cilave ishte të mundësonin qarkullimin e legjitimimit, vlerave dhe kuptimeve nga masat tek sistemi dhe anasjelltas. Pikërisht kjo është koha e Modernes, e lulëzimit brenda doktrinës së Modernes së koncepteve të shoqërores, politikes, ekonomikes, të cilat u mbështetën në premisën e emancipimit të masave, të edukimit të tyre dhe të pjesëmarrjes së tyre në projektet e sistemit.
Kjo periudhë zgjati pak dhe sipas Bodrijarit qe vetëm një episod aksidental (më pak se dy shekuj) në historinë e gjatë të shumicave të heshtura në Perëndim; me rënien e Modernes dhe zëvendësimin e saj nga Postmodernia, ky episod ka ngelur pas dhe është koha që shumicat e heshtura të shfaqen sërish si skandali më i madh brenda sistemit. Si që prej fillimit, ato refuzojnë çfarëdo modeli për të ndërmjetësuar realen, çfarëdo distance për të kultivuar reciprocitetin e autonomisë mes palëve, të çfarëdo ekuilibri për të shmangur kolapsin e sistemit, tashmë edhe të inkurajuara nga fakti se prirja gjenetike e çdo mesazhi që të shndërrohet në një sebep për të vënë në pah dhe ekzaltuar median që e përcjell, pas Modernes, lejohet të ekzaltohet pa asnjë përpjekje për ta kundërbalancuar. Në një periudhë historike si kjo e së tashmes së sotme, premisa e shndërrimit të medias në mesazh, e gjendur përballë lehtësisë së pambarimtë të formulimit automatik të informacioneve dhe mesazheve, bën që nga një garë mes mediave (dhe bashkëlidhur me to, mes dhënësve të mesazheve) të kalohet në një nivel tjetër mistifikimi të procesit të qarkullimit të informacionit: marrësi i informacionit (dhe jo media dhe aq më pak dhënësi i informacionit) është mesazhi, gjë që bën që të triumfojë marrësi më i madh, pra, shumicat e heshtura, të cilat abrogojnë të gjithë mediat duke u afirmuar si e vetmja media dhe për pasojë i vetmi mesazh.
III.
E njëjta gjë ka ndodhur dhe po ndodh me politikën. Duke qenë se sipas premisave të Modernes finalizimi më i lartë i politikës është demokracia, si rregullim i detyrueshëm i ndërveprimit mes masave dhe pushtetit, vjen një moment që politika bëhet hiperrealitet, ajo ndodh në kohë reale në të njëjtën kohë me ngjarjet (me realen, pra) duke e shfuqizuar kufirin mes politikes dhe reales dhe duke u shndërruar si fillim vetë politika në ngjarje mes ngjarjeve dhe më pas në të vetmen ngjarje.
Kjo do të thotë se politikanët nuk flasin më dot në emër të masave duke kapërcyer heshtjen e tyre, sepse që të bëhet e mundshme kjo duhet së pari një konvencion paraprak që i akomodon masat brenda sistemit (të institucioneve, por sidomos kuptimit) dhe, së dyti, duhet që politika të jetë qartësisht në një rend tjetër të qeni me ngjarjet, ndryshe thënë të ekzekutohet ose para, ose pas ngjarjeve. Mungesa e këtij konvencioni dhe mungesa e kësaj diskronie bazike mes politikës dhe lëndës së saj, bën që politikanët të mos munden më të flasin dot në emër të shumicave, duke bërë të pandreqshme heshtjen e këtyre. Ky është hiperrealiteti i politikes përftuar nga hiperrealitetit akut i shumicave të heshtura: politikanët gjithmonë e më tepër flasin në kohë reale për ngjarjet, por premisa se po artikulojnë mesazhet e masave, është krejtësisht e zbrazët dhe e pabesueshme, pasi në thelb ndodh saktësisht e kundërta, pra, që çdo zë shërben si shembull konkret i heshtjes, në kuptimin që kur përzanohet çdo gjë dhe flitet çdo moment, atëherë zhduket kufiri mes heshtjes dhe të folurit në dëm të këtij të fundit, i cili bëhet i pamundshëm në mënyrë përfundimtare. Në këtë mënyrë, politikanët e sotëm (politikanët e rrjeteve sociale ku politika shndërrohet në hiperrealitet, që siç thamë është një emër tjetër për paturpësinë) jo vetëm nuk po realizojnë qëllimin e rremë të emancipimit të masave, por as qëllimin e tyre të vërtetë të dominimit të këtyre masave. Në fakt, po ndodh e kundërta, këta politikanë janë shndërruar në operatorë të dorës së parë, një lloj avangarde e çlirimit të masave nga çdo sundim dhe e kthimit të gjithçkaje në peng të sundimit absolut të masave.
Një politikan i ditëve të sotme që konsiderohet i fuqishëm, në fakt është një rob i hiperrealitetit, të cilin duhet ta ushqejë vazhdimisht që të mos humbasë mbështetjen e masave. Dhe pikërisht në momentin që ushqen hiperrealitetin, ai ka humbur çdo pushtet mbi masat, për të cilat ai është vetëm lolo i radhës.
Kështu bëhet e mundshme që heshtja (lexo: mosartikulimi i modeleve) të mbretërojë në mënyrë përfundimtare, heshtja e shumicave, pra, që janë të vetmet që mbijetesën dhe triumfin e kanë të kushtëzuar nga dominimi i heshtjes. Sepse duke qenë se për nga natyra masat synojnë sublimimin e kuptimit në spektakël, spektakli në kushtet e heshtjes absolute mund të mos jetë spektakli më i mirë i mundshëm, por është pa dyshim spektakli më i sigurt i mundshëm: aty ku mungon zëri, të paktën zë vend ngushëllimi se ia vlejtën pamjet.
