Një aktiviste ka ndihmuar në sigurimin e një fitoreje historike për mijëra kosovarë, pasi shteti më në fund pajtohet t’u paguajë atyre pensionet e luftës.
Kur filloi lufta në Kosovë, Feride Rushiti studionte mjekësi në Universitetin e Tiranës në Shqipëri. Pasi u kualifikua, ajo u vullnetarizua për të trajtuar viktimat civile të konfliktit. Në mars 1999, ajo udhëtoi për në Kukës, ku qindra mijëra refugjatë u mblodhën, duke ikur nga një fushatë spastrimi etnik nga forcat serbe. Ajo ishte e dëshpëruar, zemërthyer, e gjendur përpara eksodit më të madh të ndodhur në Evropë që nga Lufta e II Botërore.
Rushiti, një shqiptare etnik nga Gjilani i Kosovën lindore, ditën punonte me agjencinë e fëmijëve të OKB-së dhe natën me Mjekët pa Kufij. Mes kaosit të atyre ditëve të para, ajo u takua me një grua, historia e së cilës do të ndryshonte jetën e saj, dhe me të jetët e qindra, ndoshta mijëra grave të tjera.
Gruaja sapo kishte dështuar. “Dhe ajo nuk kishte një mënyrë se si të për të varrosur fëmijën,” thotë Rushiti. “Ishte e vështirë të dija se si ta mbështesja. E pyeta se ku ishte burri i saj. Ajo tha, “ata e morën burrin tim.” Në atë moment fillova të qaja. Por britma e saj ishte e paimagjinueshme, nuk kisha dëgjuar kurrë një tingull të tillë. E mbajta atë dhe, nga ana tjetër, po përpiqesha ta mbyllja tendën, pasi kishte njerëz jashtë. Ajo ishte përdhunuar”.
Rushiti, në moshën 28-vjeçare vazhdoi të studionte mjekësi në fshehësi të plotë, pasi serbët i kishin mbyllur institucionet arsimore shqiptare. Por në Kukës ajo u kthye dhe u përqendrua tek të mbijetuarat e dhunës seksuale gjatë luftës. “Gjërat që po shihja, tregimet që dëgjoja, ishte se nuk mund të imagjinoja se qeniet njerëzore do të bënin gjëra të tilla. E dija se duhej të mendoja përtej profesionit tim si doktoreshë. Duhej të isha zëri i tyre”. Nuk ishte vetëm trauma psikologjike që e goditi: në shoqërinë thellësisht patriarkale të Kosovës, përdhunimi u pa si një njollë në nderin e familjes; pengesa të mëdha të stigmës dhe fajit ishin përpara.
Pas marrëveshjes së paqes të qershorit 1999, Rushiti themeloi Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e Viktimave të Torturës (QKRMT). Një vit më pas, Human Rights Watch përshkroi torturat e përdhunimit, shpesh përdhunimit nga ana e policisë, paramilitarëve dhe ushtarëve serbë të udhëhequr nga Sllobodan Millosheviq si një “mjet spastrimi sistematik etnik”, për të poshtëruar, terrorizuar dhe zhvendosur shqiptarët etnikë. Shumë të mbijetuara i lanë burrat e tyre. Vlerësimet ndryshojnë, por disa burime kanë pohuar se deri në 20,000 gra (dhe disa burra) ishin viktima të dhunës seksuale gjatë luftës.
Në vitet e pas luftës , askush nuk donte të fliste për këtë, thotë Rushiti. “Unë shkoja në komunitet, por të gjithë më thonin:” Askush nuk u përdhunua këtu – përse po flet për të? “Aksionet ishin shumë të larta. Burrat nuk donin që gratë dhe vajzat e tyre të flisnin për shkak të stigmës dhe sepse nuk kishin mundësi t’i mbronin”.
Rushiti hapi qendra në komunitetet më të prekurat për të trajtuar plagët fizike, përpara se të krijonte mjaft besim për të trajtuar ato psikologjike. Puna e saj nuk ishte pa rrezik. Ajo u paralajmërua kundër hapjes së një qendre në Skenderaj në Drenicë, një nga zonat më të varfra të Kosovës dhe një bastion i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, mes shqetësimeve se ajo do të kërcënohej apo do të rrihej. “Trokita në derën e një shtëpie, duke kërkuar hapësirë për zyre, dhe ata thanë:”Kush është shefi juaj? Më sillni një njeri. Isha e tronditur. Nuk mund të besoja se po ndodhte ky diskriminim. Dhuna në baza gjinore mbetet e zakonshme; një studim i vitit 2015 sugjeroi që deri në 68% të grave kosovare përjetojnë dhunë në familje. Nëse dikush më thotë tani: A do ta bëni këtë punë përsëri? “Unë do të thoja jo! Nuk i njihja rreziqet. Isha e re dhe e pasionuar. “Por ngadalë, gratë filluan të kërkonin trajtim; sot, QKRMT ka më shumë se 400 kliente”.
Ky vit ka qenë një moment historik për Rushitin dhe të mbijetuarat që ajo përfaqëson. Ky grup i prekshëm, i margjinalizuar dhe shpesh i varfër është njohur dhe kompensuar nga shteti, së bashku me veteranët, si viktima të luftës. Që nga shkurti i këtij viti, të mbijetuarit e vërtetuar të dhunës seksuale gjatë kohës së luftës kanë qenë në gjendje të kërkojnë pensionet mujore. Si rezultat, më shumë gra po vijnë.
Kur unë flasim me ta në Selinë Qendrore të QKRMT-së në Prishtinë, Rushiti është e qetë, ma pret duke buzëqeshur. Disa kliente të saj na tregojnë se janë më të lumtura sesa në shtëpi.
Por, për Rushitin situata ende duhet të jetë e vështirë. Kur dëgjoi se pensionet e të mbijetuarve ishin vendosur në 200 euro në muaj, ajo shkoi në zyrën e ministrit të financave Bedri Hamza dhe i tha atij se nuk ishte e mjaftueshme. “Moralisht, ne nuk mund t’i kompensojmë ata,” kujton ajo duke i thënë atij, “por duhet të jetë një pension i mirë.” Ditën tjetër, pensionet u vendosën në 230 € në muaj, rreth 90% të të ardhurave mesatare për gratë në Kosovë.
Në një raft në zyrën e Rushitit është një fotografi e saj me Melania Trump, e shkrepur në mars të këtij viti në Departamentin e Shtetit të Shteteve të Bashkuara.
Burimi: theguardian.com
Përshtati: Tirana Today
