Gati 2 vjet pas shpërthimit të konfliktit të përgjakshëm me Hamasin dhe pasojave që u përhapën në të gjithë Lindjen e Mesme, Izraeli përballet me një paradoks: nga njëra anë, përvoja më e gjatë dhe më e përgjakshme në një luftë në historinë e tij; nga ana tjetër, ndoshta mundësia më e madhe diplomatike për të riorganizuar hartën gjeopolitike të rajonit.
Yuval Donio-Gideon, konsull për diplomacinë publike në Konsullatën e Izraelit në Nju Jork, përshkruan në një intervistë të gjatë me “Newsweek” kornizën e kësaj strategjie: një plan me dy drejtime.
I pari ka të bëjë me neutralizimin vendimtar të kërcënimeve të sigurisë – Hamasi, Hezbollahu, Irani dhe aleatët e tij, ndërsa i dyti synon të shfrytëzojë mundësitë diplomatike që lindin nga trazirat, me qëllimin e një “Lindjeje të Mesme të Re” bashkëpunimi, zhvillimi dhe paqeje, siç thekson në mënyrë karakteristike diplomati izraelit.
Plani para stuhisë
Disa javë para sulmit të 7 tetorit 2023, Benjamin Netanyahu nga foltorja e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së paraqiti qartë vizionin e tij: “Një Lindje e Mesme e re, ku armiqësia dhe kaosi do t’ia lënë vendin paqes dhe prosperitetit”.
Ideja qendrore bazohej në thellimin e Marrëveshjeve të Abrahamit (2020), të cilat kishin çuar tashmë në normalizimin e marrëdhënieve me Emiratet e Bashkuara Arabe, Bahreinin, Sudanin dhe Marokun. Objektivi tjetër i madh ishte Arabia Saudite, e cila do të hapte rrugën për një zinxhir “tabush të thyera” diplomatike në botën arabe.
Megjithatë, sulmi i Hamasit më 7 tetor, më vdekjeprurësi në historinë e Izraelit, i ndryshoi gjërat. Lufta që shpërtheu u zgjerua në fronte të shumta – nga Gaza në Liban, Siri dhe Jemen – duke e nxjerrë përfundimisht Teheranin në ballë si një kundërshtar qendror.
Sidoqoftë, me shumë njerëz që flasin edhe sot për mashtrimin izraelit pas gabimeve fatale që u paraprinë masakrave në territorin izraelit, Izraeli është sot shumë afër zbatimit të planit origjinal të kryeministrit të vendit, edhe nëse kjo do të thotë të kalosh nëpër rrugën e gjakut dhe luftës.
Gaza në qendër të vëmendjes
Prioriteti i parë dhe më urgjent është Gaza. Netanyahu ka vendosur tre qëllime të palëkundura:
■ Lirimin e të gjithë pengjeve.
■ Çmontimin e plotë të strukturave ushtarake dhe administrative të Hamasit.
■ Krijimin e një realiteti ku Gaza nuk mund të përbëjë më kurrë një kërcënim.
Pavarësisht humbjeve të rënda që ka pësuar Hamasi, “ai ende ruan aftësinë operacionale”, vënë re qarqet diplomatike, politike dhe ushtarake në Tel Aviv, duke kujtuar sulmin e fundit nga 100 persona të armatosur ndaj një poste të fortë të Ushtrisë Izraelite.
Kush do të sundojë?
Debati, megjithatë, nuk kufizohet vetëm në dimensionin ushtarak. Pyetja thelbësore është se kush do ta qeverisë Gazën të nesërmen. Kthimi i Izraelit si fuqi pushtuese refuzohet kategorisht nga shumica e zyrtarëve izraelitë, megjithëse Netanyahu e ka lënë të hapur mundësinë e një pranie ushtarake, pa një horizont të qartë kohor dhe pa sqaruar – pavarësisht pyetjeve të vazhdueshme – mënyrën ose metodat e menaxhimit, si dhe ata që janë të përfshirë në një skemë qoftë edhe të një “kujdestarie” të përkohshme.
Zyrtarisht, Izraeli pretendon se ajo që kërkohet është një lloj autoriteti vetëqeverisës në Gaza, me Izraelin që ruan vetëm aftësinë për të ndërhyrë ushtarakisht nëse është e nevojshme. Brenda skenës politike palestineze, ka, siç thotë ai, individë që potencialisht mund të udhëheqin, por publikimi i emrave të tyre do t’i shkatërronte ata politikisht, pasi kushdo që perceptohet se mbështetet nga Izraeli ose SHBA-ja delegjitimohet automatikisht.
Autoriteti Palestinez i Mahmoud Abbasit nuk frymëzon besim. Akuzat për korrupsion, mungesë legjitimiteti zgjedhor dhe përballja e tij politike me Izraelin e bëjnë rolin e tij të pasigurt.
Izraeli, i cili edhe sot këmbëngul të godasë objektiva dhe të rrethojë njësi ushtarake brenda enklavës palestineze, duket se ka filluar gjithashtu ta kuptojë dhe të promovojë planin e mësipërm, pasi presioni global dhe përmbysja e plotë e imazhit të vendit krijojnë kushte që mund të mos ndryshojnë praktikat izraelite, por herët a vonë do të sjellin në tryezë një imperativ dhe absolut “Dua” ndoshta nga SHBA-ja.
Libani dhe Hezbollahu
Një burim i dytë kërcënimi është “fqinji” verior, Libani. Hezbollahu, krahu i fuqishëm i boshtit iranian, u përfshi që nga dita e dytë e luftës, duke lëshuar raketa, predha artilerie dhe dronë kundër Izraelit.
Përgjigja e Izraelit ishte e ashpër: nga operacionet e synuara deri te vrasja e udhëheqësit të organizatës Hassan Nasrallah, një ngjarje historike në konflikt. Në të njëjtën kohë, qeveria izraelite përshëndeti vendimin e fundit të qeverisë libaneze – tani e dominuar nga kundërshtarët e Hezbollahut – për të promovuar një plan çarmatimi.
Ky veprim specifik duket se jo vetëm që është pranuar nga Tel Avivi , por Izraeli thuhet se ka thënë se nuk ka kundërshtim për të ndihmuar ushtrinë kombëtare të vendit në këtë përpjekje.
Zyrtarisht, Izraeli i sheh zhvillimet e mbështetura nga SHBA-të në Liban si një mundësi unike për vendin për të përcaktuar të ardhmen e tij, i lirë nga kontrolli i një force paraushtarake.
Izraeli madje i ka dhënë një nxitje shtesë qeverisë së re dhe presidentit të Libanit, pasi është zotuar të tërhiqet nga pjesa jugore e vendit nëse dhe kur çarmatimi i çdo “qelize” të mbetur të Hezbollahut të jetë i konsiderueshëm dhe garanton një të ardhme pa armiqësi.
Këto angazhime specifike – megjithëse jozyrtare – kanë krijuar madje një përçarje tjetër brenda koalicionit qeverisës të Izraelit, me partnerët e ekstremit të djathtë të Netanyahut që e akuzojnë atë për tërheqje “pa arsye”…
Siria pas Asadit
Rënia e Bashar al-Assad, pas dekadash sundimi absolut familjar, ishte një goditje e rëndë për “Boshtin e Rezistencës”. Siria ishte korridori kryesor për transportimin e armëve, parave dhe luftëtarëve iranianë në Liban.
Megjithatë, presidenti i ri tranzitor Ahmad al-Sharaa – i njohur më parë si xhihadist me emrin Abu Mohammed al-Golani – krijon dilema komplekse. Pavarësisht deklaratave të tij në favor të një rruge paqësore dhe dialogut me Izraelin, shumë në Tel Aviv mbeten dyshues.
“Ne po shqyrtojmë me kujdes jo vetëm fjalët e tij, por edhe veprimet e tij”, deklaron zyrtarisht udhëheqja politike e Izraelit. Nëse Siria e re tregon një dëshirë të vërtetë për stabilitet dhe parandalon praninë e forcave armiqësore në kufij, atëherë Tel Avivi deklaron “hapje ndaj marrëveshjeve të reja të sigurisë”.
Ajo që është e rëndësishme për Izraelin është ajo që do të bëjë qeveria kalimtare e Sirisë dhe çfarë do të bjerë dakord me Turqinë. Benjamin Netanyahu vazhdimisht e paraqet sigurinë e pakicës druze dhe në çdo rast ai demonstron në praktikë se forcat izraelite janë të stacionuara përgjithmonë disa kilometra larg Damaskut dhe se ai nuk do të lejojë krijimin e një armiku të ri në kufijtë e saj.
Lëvizjet izraelite brenda Sirisë sigurisht që po synojnë Ankaranë dhe nuk do t’i japin lehtë dritën jeshile zgjerimit dhe dominimit të Tayyip Erdogan, pavarësisht asaj për të cilën Siria dhe Turqia kanë rënë dakord tashmë, veçanërisht në fushën e mbrojtjes. Siria sigurisht që do të jetë shqetësuese për ne dhe për vetë Izraelin për një kohë të gjatë.
“Lufta 12-ditore”
Përballja me Teheranin konsiderohet si fusha qendrore e betejës. Disa muaj më parë, Izraeli dhe SHBA-të nisën një seri sulmesh të koordinuara kundër objekteve bërthamore iraniane dhe objektivave ushtarake. E ashtuquajtura “luftë 12-ditore” tregoi se konflikti me Iranin nuk është më në hije, por i drejtpërdrejtë.
Qëllimi, pretendon sot Izraeli, pavarësisht paralajmërimeve të vazhdueshme të Netanyahut, nuk ishte përmbysja e regjimit, por neutralizimi i kërcënimit bërthamor dhe raketave balistike. Megjithatë, Izraeli sot sugjeron përsëri se një ndryshim i mundshëm i regjimit në të ardhmen mund të rikthejë marrëdhëniet pozitive, si para Revolucionit Islamik të vitit 1979.
Teherani në çdo rast mbetet, pavarësisht sulmeve izraelite dhe amerikane, një kundërshtar i pamposhtur. Irani u kundërpërgjigj, duke lëshuar një pjesë të madhe të arsenalit të tij konvencional dhe duke goditur me forcë çdo pikë të territorit izraelit. Imazhet e shtëpive dhe infrastrukturës së shkatërruar, si në metropolin izraelit ashtu edhe në kufi, si dhe më shumë se 15 të vdekurit, janë prova të pakundërshtueshme se Irani është dhe mbetet një kërcënim. Një kërcënim që, pavarësisht zhvillimeve, nuk është shembur ose nuk është tërhequr në asnjë nga qëndrimet e tij të deklaruara publikisht në lidhje me Izraelin ose programin e tij bërthamor.
Mundësi diplomatike
Pavarësisht shkatërrimit, Izraeli sheh një dritare mundësie. Kaosi dhe trazirat mund të çojnë në një arkitekturë të re rajonale.
■ Vazhdimi diplomatik i Marrëveshjeve të Abrahamit: Normalizimi i marrëdhënieve me 4 vende arabe përmes Marrëveshjeve të Abrahamit nuk shihet vetëm si një sukses historik. Për Izraelin, është një shembull i prekshëm se popujt e rajonit mund ta vendosin paqen “mbi luftën dhe urrejtjen fetare”. Hapi tjetër është Arabia Saudite, e cila – pavarësisht pauzës së shkaktuar nga lufta – mbetet në radarin diplomatik të Izraelit.
■ Libani në udhëkryq: Dobësimi real i Hezbollahut hap perspektivën e një Libani që do të kthehet drejt rindërtimit të brendshëm dhe jo drejt konflikteve me Izraelin. “Nëse libanezët marrin fatin në duart e tyre, ata do të gjejnë një Izrael të gatshëm të ndërmarrë hapa të rëndësishëm për të lehtësuar”, thekson zyrtari izraelit.
■ Siria në një trajektore të re apo një “gjemb”? Nëse presidenti i ri vërteton me veprime se dëshiron paqe, atëherë ai do të hapë një kapitull që më parë konsiderohej i paimagjinueshëm: një marrëveshje sigurie apo edhe paqe midis Izraelit dhe Sirisë. Me luftën që zgjati gati 3 vjet në një rajon që “tradicionalisht” prodhon kriza asimetrike, mbetet për t’u parë nëse, kur armët të heshtin, kushtet, vullneti dhe, mbi të gjitha, vullneti politik do të ekzistojnë ende – me ose pa Netanyahun në pushtet – për të shfrytëzuar diplomatikisht zhvillimet aktuale.
“Ekuacionet” dhe “bastet” në Lindjen e Mesme janë, megjithatë, po aq të ndërlikuara sa “thurja” e marrëdhënieve midis vendeve të rajonit.
