“Mungesë durimi nga Brukseli dhe kërkesë për vendosjen e sanksioneve ndaj Rusisë brenda një periudhe të shkurtër”.
Kështu i interpreton mesazhet e presidentes së Komisionit Evropian ndaj autoriteteve në Beograd eksperti për siguri dhe politikë të jashtme, Igor Bandoviq.
Ursula von der Leyen deklaroi pas takimit me presidentin serb, Aleksandar Vuçiq, më 15 tetor se “tani është momenti i duhur për të ndërmarrë hapa konkretë drejt anëtarësimit” në BE.
Ajo bëri thirrje për përparim në sundimin e ligjit, lirinë e mediave dhe reformat zgjedhore, si edhe për vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë.
“Tani e kemi parë në praktikë se si duket kur politika e balancimit ka afat skadimi. Mendoj se tani do të duhet të merret një vendim përfundimtar”, thotë për Radion Evropa e Lirë Bojana Selakoviq, koordinatore e Konventës Kombëtare për BE-në, e cila bashkon ekspertë dhe organizata joqeveritare.
Edhe pas pushtimit rus të Ukrainës dhe sanksioneve që i vendosi Perëndimi Moskës, Beogradi mbeti një nga të paktët partnerë evropianë të Kremlinit, edhe pse është vend kandidat për anëtarësim në BE.
Thirrja e re nga Brukseli vjen në kohën kur Serbia po përballet me pasojat më konkrete të politikës së balancuar të jashtme.
Industria e Naftës e Serbisë (NIS), për shkak të pronësisë kryesisht ruse, u vu nën sanksione nga Shtetet e Bashkuara, ndërsa marrëveshja e re për gazin me Moskën, në të cilën Beogradi kishte shpresa, nuk u nënshkrua.
Serbia e justifikoi refuzimin për t’iu bashkuar sanksioneve kundër Rusisë duke u thirrur në “mbrojtjen e interesave kombëtare” – kryesisht për shkak të varësisë së madhe nga energjia ruse dhe mbështetjes që i jep Moska në mosnjohjen e pavarësisë së Kosovës.
“Nëse Serbia është me të vërtetë e përkushtuar ndaj anëtarësimit në BE, nuk mund të vazhdojë të ketë marrëdhënie të tilla me Rusinë, sidomos pas fillimit të luftës në Ukrainë”, thotë Selakoviq.
Serbia nuk ka hapur asnjë kapitull të ri në negociatat për anëtarësim në BE që nga viti 2021.
Kërkesa për përafrim “brenda një afati të shkurtër”
Duke folur për politikën e jashtme, von der Leyen theksoi se Brukseli pret një nivel më të lartë të përafrimit nga Serbia, përfshirë edhe vendosjen e sanksioneve kundër Rusisë.
Ajo e përgëzoi Beogradin për përafrim në shkallën prej 61%, por shtoi se “nevojitet më shumë” dhe se BE-ja dëshiron ta ketë Serbinë “partnere të besueshme”.
“Nuk jepet më një periudhë për ta përafruar këtë politikë, siç ka ndodhur më parë, kur gjithmonë shtyhej. Tani kërkohet qartë dhe do të thosha brenda një afati të shkurtër”, thotë Bandoviq për Radion Evropa e Lirë.
Duke u ndalur te kriza energjetike, e shkaktuar nga agresioni rus në Ukrainë në vitin 2022, von der Leyen tha se oferta për anëtarësim në BE është “premtim i solidaritetit”.
“Ju mund të vazhdoni të llogaritni te ne. Ne lidhim Serbinë me tregun energjetik të BE-së. Kjo është garancia e vërtetë që familjet serbe do të jenë të sigurta dhe me ngrohje gjatë dimrit”, shtoi ajo.
Ajo, gjithashtu, përmendi projekte konkrete të BE-së, duke marrë si shembuj Korridorin Transballkanik të Energjisë Elektrike, që lidh sistemin energjetik të Serbisë me fqinjët dhe me BE-në, si dhe interkonektorin e gazit Serbi-Bullgari.
Para ndërtimit të këtij interkonektori me Bullgarinë në vitin 2023, që furnizohet me gaz nga Azerbajxhani përmes Greqisë, Serbia mbështetej kryesisht në gazin rus dhe në tubacionin në pronësi kryesisht të Gazprom-it rus, që ndodhet nën sanksionet e SHBA-së.
“Bashkimi Evropian është i gatshëm të ndihmojë, por kam përshtypjen se problemi është te ne”, thotë Bandoviq.
Pavarësisht përpjekjeve për të diversifikuar burimet, Serbia mbetet e varur kryesisht nga gazi rus, që plotëson rreth 80% të nevojave të familjeve dhe ekonomisë.
Në nivel vjetor, Serbia konsumon rreth tre miliardë metra kub gaz.
Lajm “shumë zhgënjyes” nga Rusia
Megjithëse Beogradi shpresonte për një marrëveshje trevjeçare të gazit me Rusinë, nga Moska, në mes të tetorit, erdhi një “lajm shumë zhgënjyes”, siç e përshkroi presidenti serb, Aleksandar Vuçiq.
Kremlini ofroi zgjatjen e marrëveshjes ekzistuese vetëm deri në fund të vitit.
“Ata duan të na thonë: ‘nëse filloni ta nacionalizoni NIS-in ose ndonjë gjë tjetër, ne mund ta ndërpresim gazin më 31 dhjetor’. Dhe ky është një mesazh shumë, shumë i keq për mua, jo sepse planifikuam ta nacionalizojmë… sepse, sikur ta kishim bërë, nuk do të kishim sanksione”, tha Vuçiq më 11 tetor.
Ambasadori rus në Beograd, Aleksandr Botsan-Kharchenko, deklaroi më 16 tetor se vendimi për marrëveshjen e gazit është “i bazuar në arsye komerciale dhe teknike” dhe se “nuk ka lidhje me politikën”.
Duke folur për gazetën serbe “Veçerenje Novosti”, ai shtoi se Rusia do që Serbia të ketë “furnizim stabil me gaz, me çmimin më të mirë të mundshëm”.
“Kur bëhet fjalë për sanksionet amerikane kundër NIS-it, gjërat duhet të quhen me emrin e tyre të duhur. Ato janë, gjithashtu, një goditje kundër Serbisë, ndoshta për faktin se ju nuk i keni vendosur sanksione Rusisë dhe vendet tona vazhdojnë të bashkëpunojnë”, tha ambasadori rus.
Sanksionet amerikane kundër NIS-it, të cilat hynë në fuqi më 9 tetor, synojnë, mes tjerash, të pengojnë financimin e luftës në Ukrainë, përmes parave që gjenerojnë kompanitë ruse të energjisë.
Rusia – një “pengesë e madhe për zgjerimin e BE-së”
Ndikimi rus në Serbi ishte gjithashtu temë në takimin e presidentes së Komisionit Evropian me përfaqësues të shoqërisë civile në Serbi.
“Ajo e sheh Rusinë si një kërcënim të madh për Ballkanin Perëndimor dhe si një pengesë të madhe për zgjerimin e Bashkimit Evropian”, thotë Bandoviq.
Diskutimet përfshinë edhe zbulimin e një kampi paramilitar në perëndim të Serbisë, ku shtetas të huaj trajnoheshin për të shkaktuar trazira në Moldavi.
Policia arrestoi dy persona, ndërsa autoritetet nuk e identifikuan Rusinë si organizatore, përkundër pohimeve të Moldavisë.
“U diskutua edhe varësia e vazhdueshme e Serbisë nga institucionet e sigurisë dhe inteligjencës së Federatës Ruse, të cilat shpesh përmenden nga zyrtarët tanë. Kjo është diçka që ngre shqetësim të madh te Komisioni Evropian”, shton Bandoviq.
Qeveria serbe ftoi Shërbimin Federal të Sigurisë së Rusisë në Beograd për të hetuar pretendimet se policia përdori top zanor gjatë një proteste të madhe antiqeveritare në Beograd, më 15 mars.
Pa ofruar prova, Moska dhe Beogradi akuzojnë shërbimet perëndimore për organizimin e protestave masive në Serbi, në të cilat demonstruesit – të udhëhequr nga studentët – kërkojnë përgjegjësi për vdekjen e 16 personave në një aksident në Novi Sad.
Presidentja e Komisionit Evropian, von der Leyen, tha se “është koha që e gjithë popullsia të bashkohet dhe t’i forcojë themelet e një demokracie efikase”.
Ajo theksoi se BE-ja mbështet lirinë, jo represionin, duke përfshirë të drejtën për tubime paqësore.
“Ne mbështesim partneritetin, jo nënshtrimin, dhe diplomacinë në vend të agresionit”, shtoi ajo.
A është Serbia gati për një kthesë?
Bandoviq thotë se Serbia tani ka mundësinë të marrë një vendim të qartë ndaj Brukselit, por nuk beson se Qeveria aktuale do ta bëjë këtë.
“… sepse orientimi drejt Bashkimit Evropian ka kosto të caktuara që kjo qeveri nuk është e gatshme t’i paguajë. Mendoj kryesisht në koston e demokratizimit, sundimit të ligjit dhe harmonizimit të politikës së jashtme. Nëse do të ishte e gatshme, do ta bënte shumë më herët”, thotë Bandoviq.
Serbia është kandidate për anëtarësim në BE që nga viti 2012.
Nga 35 kapitujt negociues, ajo ka hapur 22 dhe ka mbyllur përkohësisht dy.
Kapitullin e fundit e ka hapur në dhjetor të vitit 2021.
Sipas raporteve të progresit nga Brukseli, kushtet kryesore në rrugën drejt anëtarësimit janë: sundimi i ligjit, normalizimi i marrëdhënieve me Kosovën dhe përafrimi me politikën e jashtme të BE-së.
Në raportin e vitit 2023, Parlamenti Evropian vuri në dukje ndikimin rus në Serbi, të cilin vendi e përdor në përpjekje për të destabilizuar dhe ndërhyrë në punët e shteteve sovrane fqinje.
Para kësaj, në vitin 2019, Departamenti i Shtetit i SHBA-së e karakterizoi Serbinë si vendin me “mjedisin më të depërtueshëm” për ndikimin rus në Ballkanin Perëndimor./REL
